Уйғур елида район атлап намаз оқушму қанунсиз диний паалийәт саналмақта

Хитай һөкүмитиниң уйғурлар үстидин елип бериватқан диний бастурушлири дуняниң диққитини тартиватқан вә тәнқидкә учраватқан бир пәйттә, уйғур елида болса хитай һөкүмити инсан һәқлиригә хилап, диний етиқад әркинликигә қарши, һәтта өзиниң чиқарған диний сиясәтлиригиму хилап чарә-тәдбир арқилиқ, мусулманларниң қанунлуқ диний паалийәтлириниму чәклимәктә. Аңлиғучилиримизниң инкаслиридин мәлум болушичә, йеқиндин буян уйғур йезилиридики чоң-кичик мәсчитләргә, коча тамлириға “район атлап намаз оқуш қанунсиз диний паалийәт болиду” дегән түзүмләр чаплинип, өз мәһәллисидин башқа мәһәллидики мәсчиткә берип намаз оқуғанларму тәқиплиниватқан икән. Җайлардин игилигән учурлиримиздин етиқадчи амминиң җүмә намизиға қатнишиш үчүн кимлик тәкшүрүшидин өтүшкә мәҗбур болуватқанлиқи мәлум болди. Бу һәқтә мухбиримиз гүлчеһрә егилгән мәлуматлар диққитиңларда болсун.

Хитай һөкүмити уйғур елидики мусулманларниң диний әркинликини боғидиған қаттиқ бастуруш сиясәтлирини дуня җамаәтчиликидин йошурғандин башқа, уйғурларниң етиқад әркинликигә һөрмәт қилип қанунлуқ диний паалийәтлиригә яхши шараит һазирлап бериватимиз дәп тәшвиқ қилип келиватқан болсиму, уйғурларниң хитай һөкүмитиниң бастуруш сиясәтлиригә қарши тохтавсиз елип бериватқан қаршилиқ һуҗумлири вә қан төкүлүш вәқәлири хитайниң уйғур елидики бастурушлирини дуняға ашкарилап дуня җамаәтчиликиниң диққитини уйғур вәзийитигә тартқан иди,6-феврал америка президенти обама хитайниң нөвәттики дин сияситини тәнқид қилип қилған сөзидә, бейҗиң даирилирини өз территорийисидики һәр милләт хәлқиниң етиқад әркинликигә йол қоюшқа чақирди вә уйғурларни алаһидә тилға алди.

Һалбуки, уйғур елидин радиомизға инкас қилғучилардин бири, хитайниң диний бастурушни техиму күчәйтиватқанлиқини шикайәт қилди, маралбешиниң мәлум кәнтидин бир деһқан бу җүмә намизида даириләрниң җүмәгә киргән җамаәтниң кимликини тәкшүргәнликини билдүрди:
Дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси дилшат ришитниң йәткүзгән учурлириға қариғанда, дуня уйғур қурултейиму йеқиндин буян хитайниң диний бастурушиниң күп хил шәкил вә васитиләр билән давам қиливатқанлиқи һәққидики мәлуматларға игә болған болуп, дилшат ришит йеқинқи вәқәләрдин буян болупму дуня җамаәтчиликиниң уйғур елиниң вәзийитини йеқиндин көзитиватқан бир мәзгилдә, хитайниң уйғур елиниң вәзийитини ашкарилайдиған башқа қаршилиқ һәрикәтлириниң болуп қелишниң алдини елишқа бар күчини селиватиду дәп қарайдиғанлиқини билдүрди вә йәнә һазирға қәдәр хитайниң қаршилиқни техиму қаттиқ бастуруш усули әксичә нәтиҗә берип, уйғурларда етиқад техиму чиңишиға, хитайға болған наразилиқ һәм қаршилиқларниң йәниму күчийишигә сәвәб болуп келиватқанлиқини тәкитлиди.

Дәрвәқә бәзи уйғур тор бәтлири вә иҗтимаий алақә васитилидики инкаслардинму “район атлап намаз оқушқа йол қоймаслиқ” чариси, диний бастуруш күчлүк болған уйғур ели үчүн йеңи гәп болмисиму, уйғур елиниң һәр қайси җайлирида, болупму уйғурлар җиқ олтурақлашқан қәшқәр, хотән, ақсу қатарлиқ вилайәтләрдә мәсчитләргә кирип намаз оқуйдиған җамаәткә қаритилған башқуруш башқа вақитлардин бәкрәк күчәйгәнлики, болупму етиқадчи амминиң өз алдиға топлишип намаз оқушини, тәблих қилишини чәклигәндин башқа, район атлап һәтта өз мәһәллидин башқа җайлардики мәсчитләрдә намазға қатнашқанларға қанунсиз диний паалийәткә қатнашқан һесаблап, җәриманә вә башқа түрлүк заза тәдбирлирини йолға қоюватқанлиқи мәлум. Биз даириләрниң район атлап намаз оқуған мусулманларға қандақ җаза чарилирини йолға қоюватқанлиқи һәққидә ениқ мәлумат елиш үчүн тиришқан болсақму, даириләр бу һәқтики зиярәтлиримизни рәт қилмақта, қәшқәр йәкән наһийиси яқаериқ сақчиханидин бир сақчи бу мәсилигә қарита “мәхпийәтлик” қатарида алаһидә сәзгүр муамилә тутти.

Түркийәдики диний затлардин абдуҗелил туран әпәнди, хитайниң уйғурларға йолға қоюватқан диний бастурушлириниң барғанчә йолсизлишип бериватқанлиқини тәнқид қилип “етиқадчи амминиң халиған мәсчиттә намазға қетилиш әркинликиму болмиса, қандақму диний әркинликтин сүз ечиш мумкин? хитайниң уйғурларға елип бериватқан бастуруш сиясәтлирини дуняниң һечқандақ йеридә учратқили болмайду. Бу хил чәктин ашқан бастуруш уйғурларни радикаллиққа мәҗбурлайду” дәп көрсәтти.