“Xitayda ewj éliwatqan zor kölemlik diniy ziyankeshlik” témisidiki yighinda Uyghurlar mesilisi nuqtiliq muhakime qilindi

Muxbirimiz eziz
2019.03.04
diniy-erkinlik-ishliri-elchisi-sam-brownbek.jpg Amérikining xelq'ara diniy erkinlik ishliri elchisi sam brownbek ependi yighinda söz qilmaqta. 2019-Yili 4-mart, washin'gton.
RFA/Eziz

Xitay hökümitining aliy rehberlik hoquqi shi jinpingning qoligha ötkendin kéyinki xitayda barliqqa kelgen özgirishlerning biri qatarida her zaman diniy erkinlik heqlirining qandaq teqiblerge uchrap kelgenliki tilgha élinip kelmekte.

Ene shu ehwalning hazirqi tereqqiyat basquchigha qarap chiqish üchün 4-mart küni chüshtin burun amérika dölet mejliside “Xitayda ewj éliwatqan zor kölemlik diniy ziyankeshlik” témisida doklat bérish yighini échildi.

Oxshash bolmighan on nechche xil diniy étiqad we kishilik hoquq teshkilatining ortaq bash qoshushi bilen yéngidin wujudqa kelgen “Xitaydiki diniy étiqad heqlirini algha sürüsh birleshmisi” teshkilligen bu yighinda shi jinping hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin diniy étiqad erkinlikini cheklep, diniy jama'etke ziyankeshlik qilishta “Medeniyet zor inqilabi” dewridin buyanqi eng qabahetlik bir dewrni yaratqanliqi, bu jehette Uyghurlarning eng zor bedel tölewatqanliqi bash téma boldi. Jümlidin Uyghurlardin milyonlarche kishining alliqachan diniy étiqad sewebidin lagérlargha qamalghanliqi we bu jaylarda özlirining diniy étiqadidin waz kéchishke mejburliniwatqanliqi yene bir qétim alahide tekitlendi.

Bu qétimqi yighin'gha alahide ishtirak qilghan mötiwer zatlarning biri amérikining xelq'ara diniy étiqad erkinliki ishliridiki bash elchisi sam brownbek ependi idi. U yighinda alahide söz qilip diniy étiqad heqlirining insaniyetning eng muhim heqlirining biri ikenliki, insanlarning diniy étiqadqa ige bolushi yaki ige bolmasliqi shu shexsning ixtiyaridiki ish ikenlikini, héchqandaq shexs yaki hökümetning bu heqlerge dexli-teruz qilishigha bolmaydighanliqini, jümlidin bu heqlerni öz qanunida resmiy étirap qilghan hemde bu heqtiki xelq'araliq ehdinamilerge imza qoyghan xitay hökümitining emdilikte ashkara halda bu heqlerni teqib qilishigha süküt qilishqa bolmaydighanliqini tekitlidi.

Shu qatarda sözge chiqqanlardin pénsiyege chiqqan sabiq dölet mejlisi ezasi frank wolf ependi hayajan ichide oxshash bolmighan diniy étiqad jama'itining zalim hökümetning diniy zulumigha qarshi bir yaqidin bash chiqarghanliqini qizghin alqishlidi. U nöwette diniy zulum sewebidin milyonlighan Uyghurning lagérlargha nezerbend qiliwétilgenlikini, hazir bu tutqunlar arisida nurghun sandiki Uyghur gödeklirining barliqini éytip kélip xitay hökümitining emdilikte chet'ellerde kungzi instituti berpa qilish namida kompartiyening mushu xildiki zalimliq idiyesini dunyagha terghib qiliwatqanliqini, bu orunlarda Uyghurlarning wekilliri yaki bashqa diniy jama'etning wekilliri söz qilishqa teklip qilinmisa bundaq institutlarni amérika tupriqidin qoghlap chiqirish lazimliqini éytqanda zalda güldüras alqish sadasi yangridi.

Bu qétimqi yighinda nuqtiliq muhakime qilin'ghan yene bir mesile Uyghurlar duch kéliwatqan diniy zulumlarni ijra qilghuchi xitay emeldarlarni jazalash hemde xitay hökümiti ijra qiliwatqan zalim siyasetlerge hemdemde boluwatqan amérika shirketlirini tekshürüsh mesilisi boldi. Washin'gtondiki “Uyghur kishilik hoquq qurulushining tashqi ishlar diréktori lu'iza gréw xanim bu heqte mexsus söz qilip, “Yer shari magnétiski qanuni” ni Uyghurlar diyaridiki bir türküm xitay emeldarlirigha tetbiqlash heqqide amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo we amérikining maliye ministiri stéwén mnuchin'gha bu heqte mexsus mektup yollighanliqini, mezkur qanunni ijra qilishning waqti kelgenlikini yene bir qétim tekitlidi.

Yighinda bir qisim Uyghur guwahchilar, shundaqla sabiq xitay saqchisi, falun'gongchilardin yéqinda xitay türmisidin qoyup bérilgenler guwahliq bérip xitaydiki diniy ziyankeshlikning tepsiliy ehwalidin melumat berdi.

Bu qétimqi yighinning tepsilatigha qiziqsanglar diqqitinglar etiki programmimizda bolsun.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.