Xitayning diniy radikalliqni yoqitish herikitide Uyghur qiz, ayalliri nishan'gha élin'ghan

Xitayning ijtima'iy taratqulirida teshwiq qiliniwatqan diniy radikalliqni yoqitish herikitide a'it süret.

Uyghur élida uruq-tughqan we acha-singilliri diniy esebiylik dégen bahanide tutqun qilin'ghan anglighuchilirimizning yetküzüshiche, yéqinqi ikki ayda, xitay hökümiti mexsus diniy radikalliqqa qarshi qattiq basturush herikitini qanat yaydurup, öy axturush, yanfonlirini tekshürüsh jeryanida din'gha munasiwetlik süret yaki mezmunlar bayqalghanlarni, hijablan'ghan ayallarni qara-qoyuq tutqun qilip, téz arida jaza körmekte iken, jaza békitilmigenlirini bolsa aylardin buyan “Radikalliqni tügitish terbiyilesh kurs” lirigha yighiwalghan bolup, gheyriy resmiy türme sheklidiki bu kurslar asasen hemme kentlerde tesis qilin'ghan. Bu xil gheyriy resmiy türmilerde qiz-ayallarning sanining pewqul'adde köp ikenliki inkas qilindi.

Bu heqtiki igileshlirimiz dawamida, éniq sanliq melumatqa ige bolalmighan bolsaqmu, emma hijabliq ayallarni tutushqa kent saqchixaniliri mes'ul bolushigha qarimastin, ularni mexsus ayrim bir katégoriyege kirgüzüp tutup turushqa kent hökümet organliri mes'ul boluwatqanliqi delillendi.

Radiyomizgha yéqindin buyan chet'ellerdiki Uyghurlar yazma we téléfon arqiliq uchur yetküzüp, nurghun Uyghurlarning tutqun qilin'ghanliqini, bolupmu ramizan harpisidin bashlap diniy telimge ige, islami yosunda yashawatqan, hijablan'ghan, saqal qoyghan kishilerning yürüsh-turushi seweblik yaki ijtima'iy alaqe wasitiliride diniy mezmunlarni körgen yaki yollighanliqi üchünla tutqun qilinip, bezilirining iz-dériki bolmaywatqanliqini bildürdi. Inkaslarda hemmidin köp, Uyghur qiz, ayallarning, anilarning, a'ilisidin, baliliridin mejburiy ayrilip, da'iriler teripidin qéri-yash démeyla kentlerdiki tutup turush orunliri, atalmish radikalliqni tügitish kurslirigha élip kétilip, aylarche solap qoyuluwatqanliqi hemde sirt bilen alaqisining pütünley üzüwétilgenliki qatarliq ehwallar bolmaqta. Yéqinda hetta, bir qazaq ziyaliy xitay da'irilirining diniy radikalliqqa qarshi namida élip bériwatqan basturushlirida Uyghurlarla emes, islam dinigha étiqad qilidighan qazaq we bashqa milletlerningmu qéchip qutulalmighanliqini éytqan idi.

Biz türkiyedin inkas qilghuchi birining teminligen uchurigha asasen, a'ilisidin ayali we achisi hijablan'ghanliqi üchün tutup kétilip, bir aydin buyan körüshtürülmigenliki üchün nahiyigiche erz qilip béripmu tutqun qilin'ghan ayali we achisining xewirini alalmighan xoten bir Uyghur bilen alaqileshtuq, emma u, özining we tutqun qilin'ghanlarning nam sheripini éytqanda, ularning béshigha téximu chosh bala-qaza kélishi mumkin dep oylawatqanliqini, shunglashqa da'irilerning tehditi tüpeyli süküt qilip xewer kütüshtin bashqa amali yoqluqini bildürdi.

Uning éytishiche, kent da'iriliridiki organ kadirliri bir hepte awwal öy tekshürüshke kirgende, hijablan'ghan halda namaz oquwatqan ayali we achisini bayqap tutup kentke élip ketken. Shundin buyan ularning xewirini alalmighan. Emma, da'iriler uninggha tola kélip aware qilmasliqni agahlandurup, 3 aydin kéyin qoyup béridighanliqini éytqan.

Xoten lop jama'et xewpsizlik idarisidin bir Uyghur saqchi téléfonni élip, hazirqi asasliq wezipining diniy radikalliqni tügitish ikenlikini delilligen bolsimu, munasiwetlik tutqunlar sani we ularning nede, qachan'ghiche tutup turulidighanliqi heqqidiki so'alimizgha jawab bérishni ret qildi.

Lop nahiyelik jama'et xewpsizlik idarisi tarmiqidiki tutup turush ornidin ziyaritimiz qobul qilghan bir saqchi, yéqinqi bir hepte jeryanida hijabliq, yaghliq artqan ayallarni tekshürüsh we tutush jiddiy élip bérilghanliqi üchün, kentlerde organ kadirliri yétishmey, hazir saqchilarningmu mexsus shularni charlash we tutushqa sepliniwatqanliqini, emma ularni tutup turush, terbiyileshke kent organliri özliri mes'ul bolghachqa, bu tutup turush ornida 3 ayaldin bashqa ayal yoqluqini éytti.

Loptiki bir kentte ayallarni radikalliqqa qarshi kursta terbiyileshke qatnishiwatqan bir yash ayal kadir bilen alaqileshtuq, yéngi xizmetke chüshken bu qiz köp nerse déyishke pétinalmighan bolsimu, ayallarning ayrim öginish qiliwatqanliqini, kenttiki ayallarni kent ayal kadirlirining tizimliki boyiche qerellik tekshürüp turidighanliqini, mesile körülgenlikini öginish kurslirigha yollap turuwatqanliqini éytti. Emma bashqa so'allirimizgha jawab bermey téléfonni üzdi.

18-Iyun aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik idarisi ündidar supisida “Qanunsiz diniy pa'aliyet we radikalliqning 26 xil ipadisi” ni tarqatqan bolup, uningda hetta ijtima'iy alaqe wasitiliride qanunluq yaki qanunsiz bolushidin qet'iynezer, her qandaq din'gha munasiwetlik mezmunni tarqatqandin bashqa körgenlerningmu qanuniy jawabkarliqqa tartilidighanliqi körsitilgen.

Burun da'iriler yüzini yapqan, jilbap, niqab, hijab qatarliqlarni kiygenlerni diniy radikalliq katégoriyesige alghan bolsa, bu yéngilighan cheklesh tedbiride, léchek taqighanlarnimu, hetta türkiye bayriqining süriti bar kiyimlerni, ay yultuz belgisi bar zinnet buyumlarni taqashnimu teqiplesh katégoriyesige resmiy kirgüzgen we yene ayallarning sorunlardin paydilinip diniy teblix qilishi we anglishimu qanunsizliq sanilidiken.

Buning aldida, da'iriler Uyghur élidiki doxturxana, hökümet ish béjirish orunliri, may qachilash ponkitliri, hetta ammiwi qatnash qoralliri, kütüpxanilargha oxshash ijtima'iy sorunlarghimu hijabliq ayllarning kirishini chekleydighan mexsus uqturush we tedbirlerni élan qilghan idi.

Xitay hökümiti bu yil yéngidin chiqirip, Uyghur élidila ijra qiliwatqan “Radikalliqni yoqitish”, “Térrorluqqa qarshi turush” yerlik tedbirini ijra qilishqa bashlighandin buyan, xitay hökümitining Uyghurlarni nishan qilghan teqiblesh da'irisining yenimu kéngeytilgenliki melum. Emma bu heqte da'iriler we yerliktin ehwal igilishimiz yéqindin buyan téximu zor kashila we tosqunluqqa uchrimaqta. Bu xil ehwallar rayonda ramizan kirgendin buyan weziyetning yenimu keskinleshkenlikidin dérek bermekte.