Kelpinning köl kentidiki diniy basturushta bir a'ilidin 3 kishi qamaq jazasigha höküm qilin'ghan

Kocha charlawatqan qoralliq eskerler. 2014-Yili 31-iyul, qeshqer.

Aqsu kelpin nahiyesining achal yézisigha qarashliq köl kentide olturushluq yaqup barat we uning a'ile tawabi'atidin ayali gülnisaxan we oghli abdulla yaqup ücheylen buningdin bir yérim yil awwal qamaq jazasigha höküm qilin'ghan.

Yerlik ahalilerning ashkarilishiche, da'iriler bu ücheylenni diniy seweblik bilen qolgha élip, “Qanunsiz diniy pa'aliyet” we “Diniy esebiylik” bilen eyibligen. Aqsudiki yaqup baratlarning ehwalidin xewerdar bir yerlik ahale, yaqup baratning 10 yilliq, ayalining 7 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini bildürdi.

Uyghur ahale: yaqup barat yoq hazir. Awu balisi, ishqilip bir balisi bar, ayali, yaqup barat özi türmide emesmu. Uninggha bir yérim yil bolay, dep qaldi. Bir yérim yil, ikki yil bolmidi, az qaldi ikki yilgha. Bir yérim yil boldi.

Muxbir: nede hazir, qaysi türmide? qeshqerdimu, yerkendimu yaki ürümchidimu?

Uyghur ahale: uni bilmeydikenmen jumu.

Muxbir:z néme seweblik türmide bolup qaldi bular?

Uyghur ahale: unimu bilmidim. Ishqilip buning néme seweblikini bilmidim. Hazir mushu héliqi özini melum qilish, ochuq sot échip, achal yézida uqturup, xelqning ichide ashundaq, dep uqturdighu. He'e shundaq, (esebiylik) shu seweblik, (qanunsiz diniy pa'aliyet) dep. Ashundaq, élan qilghan chaghda shundaq, dep élan qildighu. Dadüyde emes, yézida élan qildi. He'e toghra, (üchini biraq élan qildi).

Muxbir: qanche yilliq kétip qaldi ular? élan qilghanda qanche yilliq, dep élan qildi?

Uyghur ahale 10: yil, 7 yil ashundaq kestighu, deymen. He'e, (yaqup baratni 10) yil, ayalini 7 yil. (Oghli abdulla) uni uqmaydikenmen.

Yaqup baratning mesilisidin xewerdar aqsu j x sistémisidiki bir amanliq xadimi, uning hazir qeyerde ikenlikidin xewiri yoqluqini, emma “Kölde xéli jiq adem türmige kirip ketkenliki” ni bildürdi.

Muxbir: yaqup barat barghu, achalning köl kentidiki, shu adem qeyerde hazir? anglisaq türmide, ayali bilen teng türmide deydu, nede hazir?

Saqchi: yaqup barat...He, he'e, u yaqup barat, nediki tang u adem. Uni uqmaydikenmen jumu men. Türmide bolushi mumkin, kölde xéli jiq adem türmige kiripketken. U ishlarni taza bek uqup ketmeydikenmen, jumu.

Yaqup barat ilgiri bir mezgil köl kentining kent bashliqliq wezipisini atqurghan iken. Yaqup baratning a'ilisini tonuydighan aqsudiki bir Uyghur ayal, yaqup baratning intayin küch chiqirip ishligen aktip kent bashliqi ikenlikini, uning “Balisini tosmighan” dep türmige kirip ketkenlikini bildürdi.

Uyghur ayal: köldiki yaqup barat dégen ademge shu, uzundin buyan dadüyjang bolup, köl dadüyning ishlirigha intayin küch chiqirip, qaltis aktip dadüyjang bolup ishligen adem idi u. Emma héliqi balisi domitika(radiyo) tingshap qoyup, uningdin kéyin balilar bilen yighilip mundaq bir néme körüp qoyghanmitiki, shu toghriliq mushundaq bolup chüshüp ketti. U balisimu ürümchi, shéxodimikin.

Muxbir: yaqup baratni élip ketken bolsa, shu balisi toghriliq élip kettima yaqup baratni?

Uyghur ayal: yaqup barat shu balisi toghriliq boldi, he'e. Özi ichermen, chékermen bolup, ashu hökümetke aktip xizmet qilghan, özi undaq namaz, dep undaq ishlarni qilghan adem emes. Peqet balisi toghriliqla, shu balini oquttungsen, shuni öyüngde oqutqan, dep, shu 7-8 kün bir yerde oquptimiki u bala mektepni, emdi chet yer bolghandinkin, shu 8 ‏-sinipqichilik oqutqatmiki, balining kéchiki shu bolghachqa oqumay yénip chiqiptimikin 8 ni püttürüp.

Muxbir: hazir yaqup baratning qanche balisi türmige kirip ketken? bir balisimu yaki qalghan balilirimu türmidimu?

Uyghur ayal: bir balisi bar. Andin yaqup barat özi we ayali bar. Ayali qeshqerde, özi peylo, dep qoyamdiken, shu yerde. Ayalining ismi gülnisaxan. Bir qizi oqush püttürüp kelgen. Umu gungshining bir yéride sheherchisi, dep qoyimiz, shu yerde dukan échip, yerlirini terdürüp, asasen jehettin paxta tériydu u yaqlarda. Ashundaq qilip qiliwatidu. Bir akisi bar, uningmu 4-5 balisi bar. Ikki achisi bar, ularmu mushu kelpinde. Ashu öyde shu qiz bala bar. Uruq-tughqanning baliliri ishlirini qiliship bérip, xewer élip turidu.

2014‏-Yili xitay amanliq küchlirining kelpin nahiyiside kocha charlawatqan bir qoralliq etriti kéchisi qizil chiraghdin ötüp ketken bir motsiklitliq Uyghur balini étiwetken. Étilip ketken Uyghur bala abdubasit del mushu achal yézisi köl kentining turghuni idi.

Shu weqede köl xelqi abdubasitning jesitini kötürüp, naraziliq namayishi qilghan. Lékin da'iriler, abdubasitning a'ilisige bésim ishlitip, ularni dawadin waz kéchishke mejburlighan hem namayishning bir qisim teshkilligüchilirini jazalighan idi.

Emma, biz yaqup barat a'ilisidikilerning qolgha élinishi we qamaq jazasigha höküm qilinishining 2014‏-yildiki naraziliq namayishi bilen chétishliq yaki emeslikini delillelmiduq.