Musteqil diniy zat seypidin qari xitayning saqal chekleshtiki 7 xil sewebi heqqide pikir bayan qildi

Xitayning xoten wilayetlik partkomi yéqinda “Ottuz néme üchün” namliq qollanma tarqitip xotende nöwette yolgha qoyuluwatqan diniy belgilimilerning seweblirige izahat bergen. Qollanmining “Néme üchün yashlarning saqal qoyushi cheklinidu?” déyilgen qismida saqal chekleshning 7 xil sewebi otturigha qoyulghan we da'iriler bu seweblerning toghriliqini ispatlash üchün qur'an we hedislerdin éghiz achqan. Se'udi erebistandiki medine xelq'ara islam uniwérsitétini püttürgen musteqil diniy zat seypidin qari bügün radi'omiz ziyaritini qobul qilip, xitayning saqal chekleshtiki mezkur 7 türlük sewebi üstide toxtaldi. U sözide qur'an we hedistin neqil élip, xitayning islam telimatlirini burmilawatqanliqini, hetta oydurmichiliq qiliwatqanliqini ilgiri sürdi.

So'al: hörmetlik seypidin ependi, biz bügün aldi bilen xoten wilayetlik partkom teripidin hazirlan'ghan we xotendiki bir kent kadiri teripidin oqup ötülgen mezkur qollanmining saqalgha munasiwetlik qismini birlikte anglap öteyli:
Jawab: bolidu, shundaq bolsun:

“Néme üchün yashlarning chong saqal qoyushi cheklinidu?

1. Qur'an kérim we hedis shérip qatarliq islam eqide ehkamlirida yashlarning saqal qoyushi telep qilinmighan.
2. Hedis shéripte yashlarning herikiti shu kishi yashawatqan ijtima'iy muhit we ijtima'iy adetke emel qilishi kérek déyilgen. Shuning üchün zamaniwi medeniyetlik jem'iyette yashawatqan yashlarning saqal qoyuwélishi zamaniwi medeniyet exlaq ölchimige uyghun emes.
3. Yashlarning chong saqal qoyuwélishi diniy esebiylikning ipadisi.
4. Yashlarning chong saqal qoyuwélishi yat milletlerning örp aditi.
5. Yashlarning chong saqal qoyuwélishi Uyghurlar ichidiki yashan'ghan moysipitlerge qarita hörmetsizlik, Uyghurlarning a'ile exlaqigha xilap.
6. Yashlarning saqal qoyuwélishi jem'iyetning obrazigha ziyanliq bolup zamaniwi medeniyetke uyghun emes.
7. Yashlarning saqal qoyuwélishi ularning salahiyitini ayrishqa qulaysiz, jem'iyet amanliqini bashqurushta paydisiz.”

So'al: yuqiriqi qur'an kérimde yashlarning saqal qoyushi telep qilinmighan déyilgini toghrimu?
Jawab: qur'ani kérimning 59-süre 7-ayitide “Peyghember buyrighanni qilinglar, chekligendin yéninglar” dégen ayet bar. Peyghember eleyhissalamning saqal qoyushni teshebbus qilghanliqi heqqide köpligen sexih hedisler bar. Bu hedislerdiki teshebbuslar héchqachan chonglargha yaki yashlargha dep ayrilghan emes. Shunga mezkur matériyalda yashlargha saqal qoyush teshebbus qilinmighan dégini islam ehkamlirining burmilinishi.

So'al: yashlar zaman'gha uyghun bolush kérek, saqal zamaniwi medeniyetke uyghun emes dégen gepchu?
Jawab: islamda zaman'gha uyghun kélish démek, zamanning eng aliy bilimliri bilen qorallinish démektur,. Islamda zamaniwi medeniyet dep adaletlik bolush, kishilerge barawer mu'amile qilish, kishini bozek qilmasliq, heqqini yémeslik, edep exlaqliq bolushni közde tutidu؛ buning saqal bilen alaqisi yoq.

So'al: saqalni esebiylikning ipadisi dégen'ge qandaq qaraysiz?
Jawab: saqalning erkeklerni esli tebi'iti boyiche bir'az heywetlik, sürlük körsitidighanliqi rast, jem'iyette diniy étiqadi mustehkem yashlarning saqal qoyup yürüwatqanliqi we mes'uliyetchan we intizamchanliqi bilen kishilerge tesir körsitip jem'iyettiki bir qisim mesililerni tüzewatqanliqimu bir ré'alliq, shunga Uyghur yashlirining bu xil qiyapiti we xisliti xitay terepni endishige séliwatqan gep؛ emeliyette saqal bilen esebiylikning alaqisi yoq.

So'al: saqal yat milletlerning örp- aditi, ülge élinmasliqi kérek dégini qandaq gep?
Jawab: Uyghurlar ming yildin buyan islam eqidiliri we telimatliri boyiche yashap kéliwatidu, Uyghur milliy örp- adetliri islam pelsepisi bilen yughurulghan. Shunga mexmut qeshqeri, yüsüp xas hajip qatarliq bügün millitimiz pexirlinip kéliwatqan alim-ölimalarning hemmisi saqalliq, ularning saqalliri héchqachan medeniyetke taqashqan yaki zaman'gha yétishelmey qalghan emes. Téxi yéqinqi dewerlerdimu millitimiz ichide saqal-burutini chüshürüwetkenler péshqedem ölimalarning tenbih we tenqidlirige uchrap kelgen. Saqal qoyush yat milletning aditi déyish asassiz.

So'al : yashlarning saqal qoyushi chonglargha hörmetsizlik dégini qandaq gep, bu gepte tayiniliwatqini néme bolushi mumkin?
Jawab: menche bu bir qisim janbaqar kishilerning)yallanma diniy zatlarning( tapqan gépi bolushi mumkin. Chünki ular heqni sözlimigenliki üchün jama'et heqni sözleydighan diniy zatlargha yéshi kichik bolsimu, sorunlirining töridin orun bériwatqan ehwal bar, shunga u kishiler bashqilarning jem'iyet teripidin alqishlinishidin bi'aram boluwatqan ish.

So'al: yuqiriqilardin xulase shekilde némilerni déyishimiz mumkin ?
Jawab: xitay Uyghurlarning iman-étiqadliq Uyghur yashliridin xewp hés qiliwatidu, Uyghur yashlirining imanini suslashturush arqiliq sherqi türkistandiki hakimiyitini mustehkemlimekchi boluwatidu. Emma, hemme millette bolghinidek, zalim hakimiyetlerning chekliginige mezlum milletning ezaliri intilidu, telpünidu. Shunga xitayning saqal cheklimisining özimu Uyghurlargha saqal qoyushning ehmiyitini hés qilduridu؛ shunga bu cheklimiler xitay kütkendek Uyghur yashlirining étiqadini tewritelmeydu, eksiche téximu mustehkemleydu؛ “Ayning onbéshi qarangghu bolsa, onbéshi yoruq” bu cheklimiler uzun put tirep turalmaydu, dep qaraymen.