Uyghur élidiki meschitlerde xutbini bir tutash téléwizordin anglash yolgha qoyulmaqchi

Héytgah meschitide roza héyt namizi ötewatqan körünüsh. 2011-Yili 31-awghust, qeshqer.

Yéqinqi aylarda da'irilerning qeshqer, xoten, aqsu wilayetliride 3500 ge yéqin meschitni chéqip tashlighanliqi heqqidiki inkaslargha asasen muxbirimizning jaylardin ehwal éniqlishi dawamida xitay hökümitining meschitlerni “Elalashturush” nami astida keng kölemlik meschit chéqish herikiti élip barghanliqi delillen'gen idi. Nöwette xitay da'irilirining meschitlerni elalashturush bahanisi bilen meschitlerge qaratqan bashqurush siyasiti ikkinchi basquchqa qedem qoyghan bolup, meschitlerni ilgharlashturush we partiyening siyasiti bilen birdeklikni saqlash dégen nam astida barliq meschitlerge téléwizor orunlashturghan. Meschitlerge bir tutash téléwizor ékrani orunlashturushtiki meqset néme, téléwizorlar némige ishlitilmekchi?

Yéqinda Uyghur élidiki diniy ishlargha mes'ul xizmet bilen shughullinidighan birining radi'omizgha wasitilik yetküzgen uchurigha qarighanda, xitay hökümiti yéqinqi bir qanche ay ichide qeshqer,xoten, aqsu wilayitini asas qilip yolgha qoyghan yéngi siyasitide meschitlerni elalashturush bahaniside meschitlerning sanini azaytip, reqemleshtürüp sistémigha kirgüzüp bashqurushni yolgha qoyghandin kéyin, ikkinchi qedemde her qandaq meschitlerde imam wez-tebligh qilishqa bolmaydighanliqini uqturup, aptonom rayonluq islam dini jem'iyiti bir tutash békitken, xitay bixeterlik organliri testiqlighan, kompartiyining idiyisi boyiche teyyarlan'ghan wez nesihetlirini bir tutash téléwizordin anglitishni belgiligen. Jüme namazlirimu bu téléwizordin bir tutash tarqitilghan wez-tebligh boyiche élip bérilmaqchi iken.

2017-Yili 1-ayning 15-küni ürümchidin ewetilgen uchurdin köre, ürümchi we shimalidiki rayonlarda bu pilanni qismen ijra qilishqa bashlighan bolup, da'iriler her bir meschitke téléwizor ékrani ornitishni pat arida emeliyleshtürüp bolushni jaylargha wezipe qilghan we mexsus téléwizor ékrani hemde süzgüch qatarliq tarqitish qobul qilish zapchaslirini sétiwélishi üchün mexsus meblegh ajratqan.

Nöwette türkiyede yashawatqan bir muhajirmu yéqinda bu heqte Uyghur élidin anglighan uchurlirini yetküzüp, xitay hökümitining sherqi türkistanda élip bériwatqan diniy basturush siyasetliri dawamida xelqni diniy étiqadi we milliy örp-adetliridin mejburiy waz kéchishke mejburlawatqanliqini, meschitlerde tekshürüsh élip bérip téléwizor ékranlirini ornitip, uningda partiyining diniy siyasetlirini, diniy ashqunluqqa we térrorluqqa qarshi teshwiqatlirini qoyup, musulman ammisining meschittiki normal diniy pa'aliyetlirining ornigha siyasiy terbiye élip bériwatqanliqini bildürgen idi.

Bügün bu uchurlargha asasen hökümet da'irilirining “Meschitlerni elalashturush” nami astida élip bériwatqan ikkinchi basquchluq herikitide téléwizor ornitishining meqsiti heqqide toluq melumat élishqa tirishtuq, ürümchidiki diniy ishlargha mes'ul eniwer isimlik bir kadirgha téléfonimiz ulan'ghan bolsimu, u, bu heqtiki so'alimizgha délighul bolup téléfonni qoyuwetti.

Qeshqerdiki héytgah meschiti etrapidiki amanliqqa mes'ul yawagh saqchixanigha téléfon uliduq, ular meschitke téléwizor ornitish heqqidiki so'alimizgha jawab bermey, ulargha téléfon qilishqa jür'et qilghanliqimiz üchün tehdit sélishqa urundi.

Aqsuning kucha nahiyisidiki ayköl yéza mehelle komitétidin téléfonimizgha jawab bergen bir charlash xadimi, bu yézida 200 che a'ilige birla meschit barliqini we meschitke téléwizor ésilip bolghanliqini delillidi hemde hazirche uningda partiyining siyasiti we bezi délolarni körsitiwatqanliqini, bir tutash tarqitilidighan jüme xutbining qachandin bashlinidighanliqidin xewiri yoqluqini éytti.

Mexsus zerbe bérish herikiti qanat yaydurulghandin buyan, ixlasmenlirimiz teripidin radiyomizgha yollan'ghan uchurlarda yéqinda yillardin bashlap xitay yolgha qoyghan “Térrorluqqa qarshi qanuni”, bolupmu “Diniy esebiylikke qarshi turush mizani” ni arqiliq Uyghurlarni basturushni nishan qilghanliqini ilgiri sürülüp kelmekte.

Uyghur élidin kelgen inkaslar we igiligen melumatlirimizdin Uyghur élida 2014-yilidin bashlap kücheytip élip bériliwatqan “Diniy esebiylikni yoqitish, dinni suslashturush” namidiki qattiq basturush heriketliride asasen el ichide hörmetke sazawer, musulman ammisini yéteklesh iqtidarigha ige diniy zat, diniy ziyaliy we ölimalarning qattiq zerbe bérish, jazalash obyékti qiliniwatqanliqi, ularning qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullinish, qanunsiz diniy terbiye élip bérish, esebiylik we térrorluqni terghib qilishtek jinayetler bilen eyiblinip teqibge uchrawatqanliqi melum.

Uyghurlar weziyitini közetküchi diniy zatlardin türkiyediki islam qanun penliri doktori atawulla shahyar ependi bu heqte inkas qayturup: “Yéqinqi mezgillerdin buyan Uyghur élida meschit imamliri, Uyghurlar ichide hörmetke sazawer diniy zatlarning basturush obyéktigha aylinip nurghunlirining qamaq jazalirigha höküm qilin'ghanliqidin, xitay hökümitining özi terbiyilep meschitlerge qoyghan imamlirighimu ishenmeywatqanliqini körüwalghili bolidu” dep otturigha qoydi.

Atawulla shahyar ependining qarishiche, “Xitayning nöwettiki térror we diniy radikalliqqa qarshi turush kürishining tigh uchini meschitlerge qaritip nahiye, yéza, kentlergiche partiye,guruhlarni qurup, her mehellide ish bashqurush ponkitlirini qurupmu özining kadirlirining weziyetni kontrol qilalmaywatqanliqi, islam dinigha étiqad qilidighan Uyghurlarning beribir hökümet emeldari yaki partiyining gépidin bekrek meschit imamlirining, xelq özliri étirap qilghan diniy zatlarning arqidin egishidighanliqini bilidighanliqi üchün, xitay hakimiyiti özi imamlarni teyinlep baqti, bumu aqmidi, emdilikte meschit imamlirini qayrip qoyup, ‛téléwizor imami‚ arqiliq étiqadchi ammigha xitay hökümitining siyasetlirini teshwiq qilishqa, wetenperwerlik, milletler ittipaqliqini aktip teshwiq qilishqa bashlisa meschitlernimu siyasiy sehnige aylanduridu. Gerche xitay mushundaq köp xil wasitiler arqiliq Uyghurlarning étiqadini suslashturushqa heriket qiliwatqan bolsimu, Uyghur musulman ammisi uni perq ételeydu we mejburiy yürgüzülüwatqan bu chariler emeliyette Uyghur musulmanlarni dinidin téximu waz kechmeslikke her xil yollarda qarshiliq körsitishke mejbur qiliwatidu.”