Xitay da'iriliri Uyghur diyarida kadirlar we oqughuchilarning roza tutushigha cheklime qoydi

Türkiye milliy gézitining 29-iyundiki sanida élan qilin'ghan, “Islam dunyasi ramzan'gha qan we köz yashliri bilen kirdi” dégen témidiki maqalisidin süretke élin'ghan.

Dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi shundaqla qeyseridiki sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jem'iyitining re'isi séyit tümtürk ependi, doghan xewer agéntliqigha bergen bayanatida, xitay da'irilirining ötken yildikige oxshash bu yilmu Uyghurlarning roza tutushigha cheklime qoyghanliqini ashkarilidi.

Türkiyening doghan xewer agéntliqidin neqil qilinip, sabah we yéngi akt gézitlirining 29-iyundiki sanida élan qilin'ghan bu bayanatta dunya Uyghur qurultiyi mu'awin re'isi séyit tumtürk, Uyghur diyarida dölet kadirliri we oqughuchilarning ramzan éyida roza tutushi ötken yildikige oxshash bu yilmu cheklen'genlikini, bu heqte chüshürülgen höjjetning rayonluq hökümetning tor betliride élan qilin'ghanliqini bildürdi we sherqiy türkistan dunya musulmanlarning eng éghir derd tartqan we eng éghir qiyinchiliqta qalghan bir rayoni, dédi.

Séyit tumtürk mundaq dédi: sherqiy türkistan musulmanliri türk dunyasining eng deslepte islam dinini qobul qilghan bir xelq. Sherqiy türkistan 1949-yili xitay ishghaligha uchrighan, ular 65 yildin buyan ishghaliyetke we sistémiliq assimilyatsiyige qarshi küresh qiliwatidu. Sherqiy türkistanda bügün roza tutush cheklendi, namaz oqush cheklendi, sayahet erkinliki bolmighanliqi üchün pasport bérilmeydu we hej perzini ada qilishqa bérishi cheklendi. Sherqiy türkistanda wijdan erkinliki cheklen'gen.

Séyit tumtürk ependi sözining axirida, dunya jama'itini Uyghurlarning ehwaligha köngül bölüshke chaqiriq qilip mundaq dédi: bashta b d t, yawropa parlaménti, islam hemkarliq teshkilati we xelq'araliq teshkilatlar sherqiy türkistandiki qetli'amlargha, kishilik hoquq depsendichiliklerge, erkinlikni boghidighan cheklimilerge köngül bölüshi kérek we xitayni toxta déyishi kérek.

Milliy gézitining 29-iyundiki sanida, islam dunyasi ramzan'gha qan we köz yashliri bilen kirdi dégen témida bir maqale élan qilindi, maqalide, Uyghur éli qatarliq dunyaning oxshimighan jayliridiki ichki qalaymiqanchiliq we urush boluwatqan dölet, rayonlar tilgha élin'ghan bolup, iraq, süriye, ghezze, liwiye, pakistan, sherqiy türkistan, ottura afriqa, misir, somaliye, yemen we birma qatarliq dölet we rayonlarning dunya xeritisdiki orni körsitilip hazirqi weziyiti tilgha élin'ghan.

Maqalida mundaq déyilgen: musulmanlar 11 ayning sultani bolghan ramzan éyini téximu güzel qarshi élishni arzu qilatti, epsus 1 milyard 600 milyonluq islam dunyasi, musulmanlar bir-birini öltürmigen, mezhep urushi bolmighan yüz milyonlarche musulmanlar chin qelbi, rohi we jismaniy jehettin birlik ichide bolghan bir ramzan éyini qarshi élish chong bir sa'adet bolatti. Epsus, dunyaning oxshimighan yerliridiki musulmanlar achliq, namratliq, ichki urush otturisida hayat qélish üchün küresh qiliwatidu.

Islam dunyasi ramzan éyigha qan we köz yashliri bilen kirdi dégen maqalide, Uyghurlar toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: xitay da'irilirining barghanséri chékidin éshiwatqan bésimlardin kéyin, sherqiy türkistanda shiddetlik weqelerning yüz bérishimu jiddiy halda köpiyiwatidu. Köp sanda kishilik hoquqni qoghdighuchi pa'aliyetchiler türmige qamalghan u rayonda, da'iriler térrorluqqa qarshi heriketni bahane qilip diniy erkinlikke biwasite tosqunluq qiliwatidu.

Uyghur aptonom rayonida kishilik hoquq depsendichilikliri dawam qiliwatidu

Maqalide yene, Uyghurlarning kishilik hoquqlirining depsende boluwatqanliqi toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: Uyghur aptonom rayonida xitay hakimiyitining nopus assimilyatsiye qilish siyasiti we hakimiyetning xitay köchmenlerni yötkep yerleshtürüshi netijiside yerlik xelqning nopusi 45% ke chüshüp qaldi. 1949-Yilidiki xitay kommunist ishghalidin kéyin 6,7% ni teshkil qilidighan xitay nopusi bügünki künde 40% tin éship ketti.

Xitay hakimiyitining weqelerni basturushtiki qattiq qolluq meydani sewebidin rayonda shiddetlik weqelerning meydan'gha kélishimu köpeydi. Téximu qattiq qulluq salapitini ashkarilighan xitay da'iriliri yerlik xelqning her türlük erkinlik teleplirini ret qilmaqta. Köp sandiki kishilik hoquqni qoghdighuchi pa'aliyetchiler türmige qamalghan rayonda, xitay hakimiyiti térrorluqqa qarshi turush bahanisi bilen diniy erkinliklerge biwasite ariliship tosqunluq qilmaqta. Xitay da'iriliri 18 yashtin kichiklerning meschitlerge kirishini cheklidi, musulmanlar yaghliq artish, yüzini étish, saqal qoyush dégen'ge oxshash diniy adetler sewebidin türmige qamilidu.

Xitay da'irilirining Uyghurlarning roza tutush we diniy ibadetlirige cheklime qoyush siyasetlirige qarshi türkiye ölkü ujaqliri teshkilati bayanat élan qildi.

Ölkü ojaqliri teshkilatining resmiy tor bétide élan qilin'ghan bayanatta mundaq déyilgen: xitay her sahedikige oxshash sherqiy türkistandiki assimilyatsiye siyasitini diniy sahedimu dawam qilduruwatidu, axbaratlarda we sherqiy türkistan jem'iyetliri teripidin élan qilin'ghan bayanatlargha qarighanda, xitay bu yilmu sherqiy türkistanda roz a tutushni cheklidi, cheklime boyiche dölet kadirliri we oqughuchilarning roza tutushini men'i qilin'ghan.

Musulman Uyghur türkliri üstidin yürgüzüwatqan bésimni her küni dégüdek kücheytiwatqan xitay, sayahet erkinlikige cheklime qoyup, hejge bérishini tosumaqta. Namaz we qur'an oqushqa oxshash her xil diniy ibadetlerge cheklime qoyghan xitay hakimiyiti sherqiy türkistanda nurghunlighan Uyghurlarni térrorchi dégen jinayet artip uzun yilliq türmige yaki ölüm jazasigha höküm qilmaqta. Xelqimiz we dölet emeldarlirimizni sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichiliklerge jiddiy qarashqa chaqirimiz.

Biz bu heqte pikir-qarashlirini élish üchün dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi shundaqla qeysiridiki sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jem'iyitining re'isi séyit tumtürk ependi bilen söhbet élip barduq.