Yapon tetqiqatchiliri: xitaydiki musulmanlar kompartiye, hökümet we din arisida qiynalmaqta

Yéqinda yaponiyide “Islam dinigha étiqad qilidighan kommunistlar” mawzuluq maqale élan qilin'ghan. Mezkur maqale yaponiyidiki xitaydiki islam dinini tetqiq qilish jem'iyiti teripidin kolléktip neshrge teyyarlan'ghan.

Maqalide asasliqi xitaydiki az sanliq millet musulmanliridin hésablinidighan Uyghur, xuyzulardiki bezi kommunistlarning islam dinigha bolghan küchlük eqidisi we öz dinidin tan'ghan bezi kompartiye ezaliri toghrisida sélishturma tetqiqat élip barghan.

Maqalide mundaq bayan qilin'ghan: xitay bolsa sotsiyalistik bir dölet. Bu dölet xitay kompartiyisi teripidin qurulghan. Xitay ahalisining 78 milyondin oshuqini kommunistlar teshkil qilidu. 1949 - Yili qurulghan bu dölette xitay millitila emes, nurghunlighan az sanliq milletlermu kompartiyige eza bolghan. Az - sanliq millet kommunistlirining sani 5 milyondin artuq. Xitay kompartiyisining éniqsiz melumatigha qarighanda, az sanliq milletlerning nopusi ichide kompartiye ezalirining nopusi bir qeder köp dep qarilidu. Lékin xitaydiki kommunistlar ichide bir qisim musulmanlar bar. Mesilen: Uyghur aptonom rayoni, ningsha xuyzu aptonom rayoni qatarliq aptonom rayonlarda. Uyghur aptonom rayonning re'isliri bir mezgil öz rayonida wezipe ötügendin kéyin, ularni xitayning merkizi komitéti béyjinggha yötkep, merkezde wezipige teyinleydu. Uyghur emeldarlarni xitay kompartiyisi özining diniy, milliy siyasitini küchlendürüsh, janlandurush üchün merkezde wezipige qoyghan. 2012 - Yili ningsha xuyzu aptonom rayonining re'islik wezipisige qoyulghan wang esli yurti ningshadin, musulman. U ilgiri partkom sikrétari bolghan. Xitaydiki kompartiye ezaliri markisizm, léninizmgha egishidu. Ular maw zédung idiyisini, déng shawping neziriyisini üginidu. Ilim - pen, tereqqiyat dégendek bilimlerni üginip kompartiyige egiship xizmet qilidu. Ular xitay kompartiyisige eza bolghanda, kompartiyining bayriqi aldida qesem béridu. Ular kompartiyige menggü semimiy - sadiq bolushqa wede béridu. Ular qesemyatida xudagha ishenmeslikke wede bérip, islam dinidin tanidu. Bu peqet xitay kompartiyisige eza bolush üchünla. Ularni bundaq qesemyatlarni bérip öz dinidin téniwaldu dep oylamsiz? az sanliq milletlerdin kompartiyige eza bolghanlarning köpinchisi dégüdek étiqadi küchlük musulmanlar. Ular allahgha ibadet qilidu. Xitay merkizi komitéti ningsha qatarliq aptonom rayonlarda kommunist musulmanlarning namaz oqup, ibadet qilishigha ruxset qilghan. Emma, Uyghur aptonom rayonida buning eksiche. Uyghur aptonom rayondin bashqa aptonom rayondiki az sanliq milletler ichidiki musulman kommunistlar meschitke barsa bolidu. Ulardin birining éytishiche, u “Her künlüki besh waq namazni ishxanida oqup, allahgha ibadet qilalmighanliqim üchün, peqetla jüme künila,jüme namizigha barimen.” dégen. Emma, Uyghur aptonom rayonida bolsa Uyghur kadirlarning meschitke bérishi,namaz oqoshi cheklen'gen. Shu sewebtin islam dinidiki perz qilin'ghan besh waq namazni oqush, hej tawap perzini ada qilish üchün, az sanliq millet kompartiye ezaliri ichide xizmitidin istipa bergenlirimu nahayiti köp. Ulardin birsining déyishiche, özining hejge bérish ghayisi hökümet teripidin ret qilin'ghanliqi üchün öz xizmitidin istipa bergen.

Ilgiri Uyghur élining qeshqer, xoten qatarliq sheherliride islam dinining qanunigha a'it höjjetlerni izdesh, toplash, retlesh tetqiqat xizmitige qatnashqan yaponiyilik tetqiqatchi yamaguchi xitayning Uyghur musulmanlirigha yürgüzüwatqan diniy siyasetliri toghrisida toxtilip mundaq dédi:

- Xitay kompartiyisi Uyghur musulmanlirining islam dinigha étiqad qilishini tosush üchün, erlerning saqal, burut qoyushini, qiz - xanimlarning béshigha yaghliq artishini tosimaqta. Undin bashqa ramizan aylirida roza tutushini cheklimekte.

Maqalide,1978 - yillirining axiridin bashlan'ghan xitayning siyasiy islahatidin kéyin,xitay dolitining qanunida musulmanlargha belgiligen qanuni - nizamlar üstide toxtilip mundaq bayan qilghan: 1980 - yillli xitay kompartiyisining asasiy qanunida diniy erkinlik qanuni belgilinip,xitaydiki musulmanlarning öz dinigha étiqad qilishi yolgha qoyulghan. Emma islam dinining eqidiliridin xewersiz qalghan ningsha xuyzu aptonom rayonidiki bir qisim xuyzu kompartiye ezaliri öz dinidin tan'ghan. Mesilen: 1999 - yili ningshada xizmet qiliwatqan,xubéy ölkiside tughulghan 1940 - yili kompartiyige eza bolghan pishqedem xuyzu kompartiye ezasi wapat bolghanda, özining wesiyiti boyiche, uning jesiti köydürülüp, jeset küli ningshagha chéchiwétilgen. Uning üchün béyjingdiki babawshen inqilabiy qurbanlar qebristanliqida qebre tiklen'gen. Bu xewer xitayning téléwizorlirida tarqitilghandin kéyin, xitaydiki musulman kompartiye ezaliri qattiq ghezeplen'gen. Köpligen musulman kompartiye ezaliri özlirining hergiz bundaq yolni tutmaydighanliqini bildürgen.

Maqalide, insan,jem'iyet we étiqadning bir - birige gireliship ketken pelsepewiy uqum ikenliki toghrisida qisqiche toxtilip, bu heqte tetqiqatchilar özlirining yekünlirini töwendikidek bayan qilghan: insanlar din,jem'iyet we millet arisidiki tengpungluqni saqlishi üchün, elwette öz étiqadini saqlishi kérek. Xitaydiki musulmanlarning diniy étiqadi xitay kompartiyisi teripidin xorlanmaqta. Xitay kompartiyisi üchün din, örp - adet uqumliri erzimes ishlar dep qarilidu. Xitaydiki musulmanlar xitay kompartiyisige boysunmisa jazalinidu. Ular kompartiye,hökümet we din arisida qiynalmaqta.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.