Хитайниң динға қарши бастурушни күчәйтиши ғәрбниң диққитини тартмақта

“қуран” вә “инҗил” ниң көйдүрүлүши, мәсчитләрниң қавақхана вә һаҗәтханиға айландурулуши күчлүк диққәт чәкмәктә.

Германийәдә нәширдин чиқидиған “сүрәтләр” күндилик гезити 20-өктәбир елан қилған “хитай ‛қуран‚ вә ‛инҗил‚ ни чәклиди, юмталлар базардин тазиланди” намлиқ хәвиридә баян қилишичә, бирқанчә күндин буян хитай һакимийити микрософт ширкитиниң линкедин ‍иҗтимаий алақә суписи билән адибле аваз суписиниң мулазимитини чәкләпла қалмай, бу супиларға йүкләнгән “қуран” вә “инҗил” юмталлириниму бирақла чәклигән.

Көзәткүчиләрниң баян қилишичә, хитайниң динға қарши сиясити 2014-йили ши җинпиң тәхткә чиққандин етибарән күчийишкә башлиған. Уйғур диярида “қуран” юмталлиридин пайдилиниш 2016-йилидин башлап җинайәткә айлинип қалған. Нурғунлиған яшлар қол телефонлириға диний мәзмунлардики юмталларни қачилиғанлиқи үчүнла қолға елинип түрмиләрға ташланған яки җаза лагерлириға қамалған. Бирақ бу хил сиясәт ичкири хитайдики мусулманларға техи омумиййүзлүк тәдбиқ қилинмиған.

Хәвәрдә тилға елишичә, бу қетим хитайдики мусулманлар узун йиллардин буян пайдилинип кәлгән “қуран” ниң “қуран маҗәәд” юмтали билән “инҗил” ниң икки хил нусхидики “зәйтун дәрихи инҗил” юмтали тор суписидин өчүриветилгәндин башқа, әмди бу юмталларни илгири телефонлириға чүшүривалған 1 милйондин артуқ инсанниң һаяти тәһдиткә дуч кәлгән. Хитай һакимийити уйғур мусулманлирини бастурупла қалмай, ичкири хитайдики мусулманлар вә хиристиянларниму бастурушқа башлиған. Нурғунлиған хиристиян муртлири қолға елинған. Мәсчит вә черкавларниң мунарлири чеқиветилгән яки кирист бәлгилири еливетилгән. “инҗил” вә “қуран” көйдүрүлгән.

Шәрқий түркистан өлималар бирликиниң муавин рәиси турғунҗан алавудун әпәндиниң билдүрүшичә, дуня җамаити йиллардин буян хитайниң шәрқий түркистандики уйғурларниң диний етиқадиға нисбәтән йүргүзүватқан бастурушлириға сүкүт қилғанлиқи үчүн, бүгүн хитай ялғуз исламғила әмәс, бәлки башқа динларғиму таҗавуз қилишқа башлиған.

Хәвәрниң “мәсчитләр қавақхана вә һаҗәтханиға айландурулди” намлиқ бөликидә мундақ дейилиду: “хитай қанчә он йилдин буян мусулманлар вә хиристиянларни кәмситип кәлди. Хитайниң ғәрбий шималидики мусулман түркий хәлқләрдин болған уйғурлардин милйонлиған кишини мәҗбурий әмгәк лагерлириға вә җаза лагерлириға қамиди. Улар лагерларда қейин-қистақларға учрайду вә коммунизим тәшвиқатини зорлуқ билән қобул қилиду”. “уйғурлар өз юрт-маканлирида коммунистик реҗимниң барлиқ дәртлирини тартипла қалмай, ислам етиқадидинму ваз кечишкә мәҗбурлиниду. Исламниң муһим мәркизи шәһәрлиридин бири болған қәшқәрдики мәсчитләр чеқиветилгән яки хитай саяһәтчиләрниң мәйханисиға өзгәртиветилгән”. “шинҗаң хитайниң әң қаттиқ назаритигә дуч келиватқан бир район. Мустәбит һакимийәт бу районниң һәммила йеригә чирай тонуш иқтидариға игә камиралирини орнатқан. Ресторан, ашханилардики гөш тоғрайдиған пичақлар төмүр зәнҗир билән бағланған вә униңға пәрқләндүрүш коди киргүзүлгән. Шундақ қилғандила, у оғрланмайду вә йүз бериш еһтимали болған вәқәниң алдини алиду, дәп қаралған”.

Хәвәрдә йәнә шулар тилға елиниду: “2019-йилидин башлап ‛һалал‚ ибариси ресторанлардин сиқип чиқирилди. Хитай мустәбит һакимийити уйғурларниң қуран курслирини чәкләпла қалмай, йәнә хиристиянларниң дәрсханилириниму чәклимәктә. Хиристиян муртлири көпрәк болған җеҗаң өлкисидә чиркавларниң кирист бәлгилири еливетилди. Ибадәт қилғучилар көп қетим түрмиләргә ташланди. 2018-Йили йәнә хенәндә нурғунлиған ‛инҗил‚ көйдүрүлди һәмдә етиқад саһиблири динидин ваз кечишкә вәдә беришкә мәҗбурланди”.

Уйғур зиялийси пәрһат муһәммиди әпәнди бу һәқтә тохталғанда, хитайниң шәрқий түркистанда йүргүзиватқан динсизлаштуруш сиясити нәтиҗисидә нурғунлиған мәсчитләр чеқилип, “қуран” лар көйдүрүлүп, милйонлиған инсан җаза лагерлириға қамилиш билән биргә, уйғур миллитиниң иетиқадиниң символи болуп қалған қәшқәрдики һейтгаһ мәсчитиниң бүгүн хитайларниң саяһәт орни вә көңүл ечиш соруниға айлинип қалғанлиқини тилға алди.

Хәвәргә қәшқәрдики һаҗәтханиға айландурулған бир мәсчитниң сүрити қошуп берилгән болуп, бу һаҗәтханиниң хитай саяһәтчиләрниң еһтияҗидин чиқидиғанлиқи әскәртилгән иди.