Amérika dölet mejliside Uyghurlarning panahliq ishlirini ilgiri sürüsh qanun layihesi tonushturuldi

6-Ayning 7-küni, amérika dölet mejlisi awam palata ezasi jénifér wékston (Jennifer Wexton), mariya élwira salazar (Maria Elvira Salazar), grigori méks (Gregory Meeks), don béyér (Don Beyer), géri konoli (Gerry Conolly) qatarliqlar Uyghurlarning panahliq ishlirini ilgiri sürüsh toghruluq bir qanun layihesini tonushturghan. Bu qanun layihesi amérikadiki her ikki partiye maqullighan “Uyghur kishilik hoquq qanun layihesi” ning munasiwetlik maddiliri asasida tüzülgen bolup, xitay hökümitining basturushigha uchrawatqan Uyghur we bashqa milletlerni panahliq bérishke eng layiq kishiler dep békitish we ularni amérikagha qobul qilishni asanlashturushni meqset qilidiken.

Jénifér wékston özining hökümet tor bétide axbarat élan qilip mundaq dégen: “Uyghur we bashqa az sanliq milletlerning xitay hökümitining dehshetlik basturushigha uchrishi hazir dunyadiki eng jiddiy mesile bolup qaldi. Amérika bu ziyankeshliktin qéchip qutulghan kishilerge köngül bölmise bolmaydu”.

Bu axbaratta bérilgen bayanlargha qarighanda, amérika awam palatasi ezaliridin mariya élwira salazar, grigori méks qatarliqlarmu bu qanun layihesi heqqide pikir bayan qilip, xitay kompartiyesi Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqning insaniyetke qarshi eng qorqunchluq jinayet ikenlikini, amérikaning peqet uni eyiblesh bilenla cheklinip qalmay, bu jinayetning qurbanigha aylan'ghanlarni qoghdash we zulumdin qéchip chiqqanlargha panahliq bérishni tézlitishi kéreklikini bildürgen.

Igilishimizche, Uyghur herikiti teshkilati bu qanun layihesining sunulushi üchün alahide küch serp qilghan bolup, roshen abbas xanim heqte radiyomizgha mundaq dédi: “Uyghurlargha alahide insanperwerlik yardimi hésablinidighan bu qanun layihesi 2020-yilila otturigha qoyulushi kérek idi. Hélihem bolsimu uning dölet mejlisige sunulushi bu yolda bésilghan muhim bir qedemdur”.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi xelq'ara ishlar bölümi mudiri luyisa gréw (Loisa Greve) bu qanun layihesining ehmiyiti toghruluq mundaq dédi:

“Nurghun döletler Uyghurlarni nomus qilmastin xitaygha qayturup bériwatidu. Bu nahayiti jiddiy mesilidur. Amérika hökümiti xitayning jinayitini irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet dep békitkendin kéyin ikkinchi qedemde choqum ashu xeterde qalghanlarni, qutuldurush tes bolghanlarni, pasportini yéngiliyalmighanlarni we xitayning dölet halqighan basturushigha uchrawatqanlarni qutuldurushi kérek. Uyghur kishilik hoquq qurulushi bu qanun layihesini qollaydu we uning dölet mejlisidin ötüshige türtke bolidu”.

Amérikadiki her ikki partiye tüzgen bu qanun layiheside, xitay kompartiyesining qorqunchluq basturushi we ziyankeshlikige uchrawatqan Uyghurlargha “2-Derijilik panahliq” (P2) bérish telep qilin'ghan.

2-Derijilik alahide étibargha élinidighan panahliq tiligüchiler siyasiy qarishi, diniy étiqadini ipadiligenliki, siyasiy, diniy, medeniy pa'aliyetlerge qétilghanliqi sewebidin xitayning basturushigha uchrawatqan Uyghurlar yaki xitaydin qéchip chiqip chet elde yashawatqan Uyghurlar, xitay teripidin qamalghan we atalmish jinayiti békitilgen Uyghurlar, ularning a'ile-tawabi'atliri we uruq-tughqanliri qatarliqlarni öz ichige alidiken.

Dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa bu qanun layihesining otturigha qoyulushi heqqide söz qilip: “Eger bu qanun layihesi maqulluqtin ötüp qalsa bashqa döletlergimu ilham bolidu, Uyghurlarni xitaygha qayturushqa urunuwatqan döletlermu peylidin yénishi mumkin” dédi.

Lagér shahiti tursun'ay ziyawdun radiyomizgha qilghan sözide, amérikada panahliq iltimasi hel bolmay kéliwatqan Uyghurlar üchün bu qanun layihesining otturigha qoyulushining tolimu muhimliqini bildürdi.

Amérikada “2-Derijilik panahliq” qa érishküchiler alahide insanperwerlik yardimige érishidighanlar bolup, telep boyiche ularni amérikada yéngidin orunlashturush we panahliq resmiyetlirini béjirish kérek iken. Bu qanun layiheside yene amérikadin bashqa döletlerge qéchip kelgen Uyghurlarni qoghdash telep qilin'ghan bolup, amérika tashqi ishlar ministiri xitayning bésimigha uchrighan döletler bilen alaqiliship, Uyghurlarni xitaygha ötküzüp bermeslikke chaqiridiken.

Tursun'ay ziyawdun xanim hazir chet eldimu xatirjem bolalmay, amérikigha kélishni arzu qiliwatqan Uyghurlar üchün bu qanun layihesining chong rol oynaydighanliqini, uning maqullinip resmiy qanun'gha aylinishi we ijra qilinishini arzu qilidighanliqini bildürdi.