RFA/Erkin Tarim
Doktor ferhat qurban tengritaghli yazghan "Xitayning dunyawi küch küch bolush hewisi: xitay chüshi" namliq kitab 7-ayning 7-küni istanbuldiki chinar alti neshriyati teripidin türk tilida neshr qilindi.
Kitab 3 qisim 300 bettin terkib tapqan bolup, birinchi qismigha "Xitayning xaraktéri toymasliq" dégen mawzu qoyulghan. Bu qisimda xitayning hun impériyesi mezgilidin tartip bügün'giche élip bériwatqan kéngeymichilik siyasetliri bayan qilin'ghan. Ikkinchi qismigha "Xitayning türkistan we türkiye siyasiti" dep mawzu qoyulghan bolup, uningda xitayning gherbiy diyar nezeriyesi, xitayning türkistan siyasiti, énérgiye bixeterliki-derijidin tashqiri chong döletlerning jan tomuri, xitayning ottura asiyadiki mewjudiyiti, xitayni yaxshi chüshen'gen halda türkiye-xitay munasiwitini yürgüzüsh kérek, qatarliq mexsus témilardiki muhakimilerge orun bérilgen. Kitabning üchinchi qismigha "Xitay, türkiye, sherqiy türkistan we Uyghur" dégen mawzu qoyulghan bolup, buningda türkiyening xitay we Uyghur siyasiti toghrisida tepsiliy melumat bérilgendin bashqa yene Uyghur dewasi üchün her bir Uyghurning qilishqa tégishlik ishliri toghrisidimu teklipler bérilgen.
Biz mezkur kitab heqqide téximu tepsiliy melumat igilesh üchün kitabning aptori doktor ferhat qurban tengritaghli ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq.
U kitabqa néme üchün "Xitay chüshi" dep nam qoyulghanliqi toghrisida melumat berdi.
Qimmetlik radiyo anglighuchilar, ferhat qurban tengritaghli ependi yazghan "Xitayning dunyawi küch bolush hewisi: xitay chüshi" namliq türk tilida neshr qilin'ghan kitabta qandaq mesililer yorutulghan? aptorda bu kitabni yézish pikri qandaq peyda bolghan? bu heqtiki so'alimizgha jawab bergen ferhat qurban tengritaghli türkiyede Uyghur mesilisi toghrisida doklat bergen waqtida özidin "Xitay néme üchün Uyghurlargha bunchiliwala zulum qilidu?" dégen so'alning eng köp soralghanliqini, özining bu kitabta yuqiriqi so'algha jawab tépishqa tirishqanliqini bayan qildi.
Ferhat qurban tengritaghli ependi kitabni köprek xitayche menbelerdin paydilinip yazghanliqini bayan qilip mundaq dédi: "Kitabning birinchi qismida asasen kishilerning ashu so'aligha jawab tépishqa tirishtim. Bolupmu "Xitayning sherqiy türkistanda irqiy qirghinchiliq élip bérishning sewebliri" dégen qisimda ikki sewebni körsettim. Buni maddiy we meniwi sewebler nuqtisidin otturigha qoydum. Kitabning ikkinchi qismida xitayning gherbiy rayon nezeriyesini chüshendürüp öttüm. Meshhur xitay général lyu yajuning 'gherbiy rayon nezeriyesi' namliq maqalisini ötken yili türk tiligha terjime qilip élan qilghan idim. Türkiyede zor tesir qozghidi, mutexessisler, zhurnalistlar köp ishletti. Bu arqiliq xitayning türkistan we Uyghurlargha bolghan köz qarishini oqurmenlerge chüshendürüp öttüm. Ikkinchi qisimda yene xitayda élan qilin'ghan 'xitay bilen türkiye otturisidiki munasiwetni qandaq toghra hel qilish kérek?' dégen maqalini türkchige terjime qilip qoydum. Qisqisi, bu qisimda pütünley xitayche maqalilerni türkchige terjime qilip tonushturdum."
Doktor ferhat qurban tengritaghli ependi kitabning üchinchi qismida özining 2017-yilidin tartip yazghan maqalilirige yer bergenlikini bayan qildi.
Doktor ferhat qurban tengritaghli kitabida "Xitay chüshi" ning aldi bilen sherqiy türkistan'gha, andin ottura asiyagha, kéyinche pütün dunyagha hakim bolush ikenlikini bayan qilghan.
Doktor ferhat qurban tengritaghli ependining 7-ayning 7-küni istanbulda neshr qilin'ghan "Xitayning dunyawi küch bolush hewisi: xitay chüshi" namliq kitabining türklerning xitayni chüshinishi we Uyghur mesilisini chüshinishi üchün qandaq roli bar? izmirdiki ege uniwérsitétining proféssori, doktor alimjan inayet ependi kitabqa yuqiri baha berdi.
Doktor ferhat qurban tengritaghli 1962-yili qeshqerde tughulghan bolup, 1983-yili béyjing merkiziy milletler institutini püttürgen. U béyjingdiki xitay islam jem'iyitide bir mezgil ishligendin kéyin 1987-yili türkiyege kélip, marmara uniwérsitétigha oqushqa kirgen. U doktorluq ilmiy unwanigha érishken. U hazir musteqil tetqiqatchi bolup, yéziqchiliq bilen shughullanmaqta.
