“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” témisida yighin échildi

Washin'gtondin muxbirimiz irade teyyarlidi
2024.05.04
DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-1.jpg

Xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi maykil wan walt doklat bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-2.jpg

Dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi erkin aliptékin we hazirqi re'isi dolqun eysa yighinida. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-3.jpg

“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” doklat yighindin körünüsh. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-4.jpg

“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” doklat yighindin körünüsh. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-7.jpg

“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” doklat yighindin körünüsh. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-11.JPG

Maykil wan walt ependi d u q qanun komitétining mudiri memet toxti bilen yighin qatnashquchilirining so'allirigha jawab bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-6.jpg

Xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi maykil wan walt doklat bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-8.jpg

Xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi maykil wan walt doklat bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-5.jpg

Maykil wan walt ependi yighin qatnashquchilirining so'allirigha jawab bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-9.jpg

“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” doklat yighindin körünüsh. 2024-Yili4-may, myunxén.

Dunya Uyghur qurultiyi (d u q) dunyagha kelgenlikining 20 yilliqini xatirilesh pa'aliyetlirining bir muhim mezmuni süpitide 4- may küni “Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” témisida mexsus doklat bérish yighini uyushturuldi.

Bu doklat hemde uninggha alaqidar mesililer toghrisida aldi bilen d u q ijra'iye komitéti re'isi ömer qanat ependi yighin ehlige qisqiche chüshenche berdi. Uning bayan qilishiche, xitay hökümiti Uyghurlarning zéminini 1949- yili ishghal qilghandin buyan hazirghiche Uyghurlarni yoqitishni meqset qilghan türlük siyasetlerni yürgüzüp kelgen؛ shunga Uyghurlar mesilisi peqetla bir kishilik hoquq mesilisila bolmastin, yene öz nöwitide bir bir milliy mesile hésablinidu. U mushu ehwallarni eskertip “Buni xelq'ara jama'etke téximu yaxshi tonutush hemde herqaysi döletlerni qayil qilish meqsitide Uyghurlar <sherqiy türkistan> dep ataydighan bu zéminning hazirqi weziyitige, jümlidin xitay hökümitining bu yerdiki mewjutluqigha xelq'ara qanunlar asasida baha bérishi üchün mushundaq bir tetqiqat türini bashliduq” dédi. Shundaqla bu heqtiki ehwallar toghrisida téximu tepsili melumat bérishke maykol wan walt ependini munberge teklip qildi.

Xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi maykil wan walt(Michael van Walt) doklat bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.
Xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi maykil wan walt doklat bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

 Maykil wan walt (Michael van Walt) ependi köpke tonulghan xelq'ara kishilik hoquq adowkati we tetqiqatchi bolup, sepdashliri bilen bu tetqiqat türini üstige alghan üch yildin buyan izchil bu mesilini  tetqiq qilip kelgen. U sözide bu heqte alahide toxtilip “Bu jeryanda Uyghur élining ötken 2000 yildin buyan kimler teripidin idare qilin'ghanliqigha qarap chiqtuq. Shundaqla yalghuz Uyghur éli emes, belki xitaylar yashawatqan we bügün <xitay xelq jumhuriyiti> dep bilinidighan bu zéminni kimlerning idare qilghanliqidek tarixiy pakitlarghimu  qarap chiqtuq. Mana mushu yosunda mustemlikichilik uqumi we uning tarixtiki örneklirige qarap chiqish hemde xelq'araliq qanunlarni tedbiqlash asasida sherqiy türkistan zéminining hazirqi halitige baha berduq” dédi.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-3.jpg
“Sherqiy türkistanning mustemlike qilinishigha xelq'ara qanunlar asasida qarap chiqish” doklat yighindin körünüsh. 2024-Yili4-may, myunxén.

Maykil wan walt sözide tarixtiki “Xitay” uqumi we “Xitay”din ibaret bu sözge millet, téritoriye we hökümet nuqtisidin izahat birip, uni tepsiliy chüshendürdi. Shuningdin kéyin bu heqtiki bezi xulase xaraktérlik bayanlarni oqup ötti. Shu qatarda  özliri yekünlep chiqqan “Sherqiy türkistan zémini qedimdin tartip xitayning bir qismi yaki xitay dölitining bir qismi, deydighan pikir pütünley xata؛ tarixtin béri izchil dawamliship kelgen we bügünki xitay xelq jumhuriyitige tutishidighan bir xitay <xen> döliti bolup baqmighan؛ ching impériyisi xitay döliti emes؛ 1912-yili xitay jumhuriyiti qurulghan'gha qeder bolghan ikki yérim esirde xitay döliti bolup baqmighan؛ perez qilin'ghanning eksiche, xitay xelq jumhuriyiti oxshash bir zéminni perqliq isim bilen igelligen we uni dawamlashturghan emes” dégenlerni ayrim – ayrim nuqtilar boyiche sherhlep chiqti.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-2.jpg
Dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi erkin aliptékin we hazirqi re'isi dolqun eysa doklat yighinida. 2024-Yili4-may, myunxén.

U bu jehettiki tetqiqatlarning bundin kéyinmu dawamlishidighanliqini eskertip, “Bizning qolimizda Uyghurlar we sherqiy türkistandiki qazaq qatarliq bashqa milletlerni mustemlikichilikning qurbanliri, dep qarashqa yéterlik ispatlar bar” dédi.

Yighin axirida u her sahe kishilirining bu téma heqqidiki so'allirigha jawab berdi. Uning doklati hemde uningda otturigha qoyulghan xulase bayanliri, shuningdek bu heqtiki izah xaraktérlik bayanlar yighin ehlining küchlük diqqitini qozghidi.

DUQ-20-yil-Sherqiy-Turkistan-qanuniy-asas-11.jpg
Maykil wan walt d u q qanun komitétining mudiri memet toxtining hemrahliqida yighin qatnashquchilirining so'allirigha jawab bermekte. 2024-Yili4-may, myunxén.

 Maykil wan walt ependi bügün yene radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qilip, bu heqtiki bir qisim so'allirimizgha jawab berdi. Biz kéyinki programmilirimizda bu heqte dawamliq melumat bérimiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.