Dolqun eysa b d t kishilik hoquq kéngishidin Uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarita emeliy heriket qollinishni telep qildi
2023.09.27

Nöwette jenwede chaqiriliwatqan b d t kishilik hoquq kéngishining 54-nöwetlik yighinigha qatnishiwatqan dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa, qurultay bayanatchisi we qurultay ayallar komitétining mudiri zumret'ay erkin bashchiliqidiki hey'et, b d t ning jenwediki merkizide bir yürüsh muhim uchrishishlar we söhbetlerde bolghan.
Dolqun eysa ependining radiyomizgha bildürüshiche, b d t kishilik hoquq kéngishi 54-nöwetlik yighinining 26-séntebir künidiki munaziriside norwégiye bashchiliqidiki 10 gha yéqin gherb dölitining wekilliri söz qilghan. Ular xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan insaniyetke qarshi jinayi qilmishlirini qattiq eyiblesh bilen birge, xitay hökümitini Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayetlirini derhal toxtitish heqqide agahlandurghan. Yighinda shimali koréye, süriye, sudan qatarliq xitaygha mahil bir qisim döletlerning wekilliri, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturush siyasitini aqlashqa urun'ghan. Buning bilen b d t kishilik hoquq kéngishining bu nöwetlik yighinida Uyghurlarni qollaydighan démokratik eller bilen xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturush siyasetlirini qollaydighan mustebit döletler otturisida yene bir meydan keskin toqunush yüz bergen.
Bu munasiwet bilen 26-séntebir küni b d t ning jenwediki merkizidin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan dolqun eysa ependi, qurultay hey'itining bu qétim jenwede élip barghan pa'aliyetliri heqqide melumat berdi. U, b d t kishilik hoquq kéngishining bu nöwetlik yighinida démokratiye bilen diktatoriliq, insanperwerlik bilen rezillik otturisida bir meydan keskin toqunush bolghanliqini ilgiri sürdi.
Dolqun eysa ependining tekitlishiche, u jenwediki yighinda sözligen sözide b d t kishilik hoquq kéngishi we uninggha eza döletlerdin hélihem dawamlishiwatqan Uyghur qirghinchiliqigha qarita emeliy heriket qollinishni telep qilghan. U sözide, b d t ning aldinqi qétimliq Uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqidiki doklatining élan qilin'ghinigha bir yildin ashqan bolsimu, emma téxiche bir emeliy heriket yaki uning aldini élish tedbirining otturigha chiqmighanliqini؛ xitayning sherqiy türkistandiki insaniyetke qarshi jinayetlirining kündin-kün'ge küchiyip bériwatqanliqi hemde sistémiliq rewishte dawam qiliwatqanliqini؛ b d t gha qarashliq organlar we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirida xitayning Uyghurlargha qarshi jinayi pakitliri künsayin köpiyiwatqan bolushigha qarimay, b d t kishilik hoquq kéngishining xitayni jawabkarliqqa tartidighan héchqandaq emeliy tedbir almighanliqini tekitlep ötken. U sözide yene aldinqi hepte proféssor rahile dawutning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqining delillen'genlikini؛ öz inisi xushtar eysaningmu muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini, anisi ayxanning jaza lagérida hayatidin ayrilghanliqini misal qilip körsetken.
U sözining axirida, xitay re'isi shi jinpingning yéqinda ürümchini ziyaret qilghanda, xitayning “Térrorluqqa qarshi turush” siyasitining rayondiki uzun muddetlik pilan ikenlikini qayta-qayta tekitligenlikini eskertip ötüp, b d t kishilik hoquq kéngishini Uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarita emeliy heriket qollinishqa chaqiriq qilghan.
Dolqun eysa ependining bildürüshiche, u sözlewatqanda yighin meydanidiki xitay wekilliri parakendichilik tughdurghan. Ular, dolqun eysa bir “Térrorchi”, u “Shi jinpinggha hörmetsizlik qildi” dep chuqan séliship, uning sözini késip tashlashqa, söz pursitini keynige sozup waqit ötküzüshke urun'ghan. Halbuki, yighin bashqurghuchilirining qollishi bilen dolqun eysa sözini dawamlashturghan we démekchi bolghanlirini toluq sözlep tügetken.