Долқун әйса: “бу қетимлиқ шәрқий түркистан миллий кеңиши шәрқий түркистан дәвасидики муһим бир бурулуш һесаблиниду”

Үч күн давамлашқан иккинчи нөвәтлик шәрқий түркистан миллий кеңишидә нөвәттики муһим мәсилиләр тоғрисида муһим музакириләр елип берилип, хитапнамә мақулланди.

8Маддидин тәркип тапқан мәзкур хитапнамидә нуқтилиқ һалда хәлқаралиқ чоң тәшкилатлар вә һәр қайсий дөләтләрниң шәрқий түркистан мустәқиллиқ көришидә уйғурларниң йенида туруши вә қоллап-қуввәтлиши тәләп қилинған. Долқун әйса әпәнди мәзкур кеңәшниң йепилиш мурасимида қилған нутуқида, бу қетимқи кеңәшни шәрқий түркистан дәвасидики зор бурулуш дейишкә болидиғанлиқини тәкитлиди.

Кеңәшниң йепилиш мурасимида мәзкур хитапнамини дуня уйғур қурултийи қанун комитетиниң рәиси мәмәт тохти әпәнди оқуп өтти. У мундақ деди: “бу қетимқи миллий кеңәш, бирләшкән дөләтләр тәшкилати кишилик һоқуқ алий комиссариниң узундин буян кечиктүрүлгән шәрқий түркистан зиярити вә хитайниң шәрқий түркистанда йүргүзиватқан ирқий қирғинчилиқини ашкарилиған ‛сақчи һөҗҗәтлири‚ дуняға аян болған бир пәйиткә тоғра кәлди. Бу қетимқи миллий кеңәш, шәрқий түркистан миллий мустәқиллиқиниң шәрқий түркистан дәвасиниң түп нишани икәнликидәк тәврәнмәс пиринсипи икәнликини йәнә бир қетим җакарлайду; хитайниң шәрқий түркистандики қанунсиз ишғалиниң қурулғуси шәрқий түркистан җумһурийитиниң улини вә шәрқий түркистан хәлқиниң миллий мәвҗутлиқини пүтүнләй йоқ қилишни мәқсәт қилған системилиқ мустәмликәләштүрүш сиясити икәнликини елан қилиду. Нөвәттә давамлишиватқан уйғур, қазақ қатарлиқ шәрқий түркистанлиқларниң әслий игилиригә қаритилған ирқий қирғинчилиқ вә һәр түрлүк қәбиһ қилмишларниң шәрқий түркистанниң игилирини мунқәрзләштүрүш вә мустәмликиләштүрүш басқучини тамамлаш арқилиқ шәрқий түркистанниң тамамән хитайлаштуруливатқанлиқини агаһландуриду, шундақла дунядики һәр қайси дөләтләрниң һөкүмәтлирини ‛уйғур ирқий қирғинчилиқи‚ ни қобул қилған қарарларни мақуллашқа чақириду.”

Хитапнамидә йәнә мунулар тәкитләнгән: “миллий кеңәш, шәрқий түркистанда давамлишиватқан ирқий қирғинчилиқ вә башқа вәһший җинайәтләр техичә давам қиливатса, сиясий, иқтисадий вә дипломатийәлик җәһәтләрдин хитай билән болған мунасивитини дәп һәққанийәттин узақ туруватқан, һәтта мәвҗут реяллиқни көрмәскә селип хитай билән һәмкарлиқ қиливатқан түрк ислам дунясиниң бу мәсилидә баш тартип болмайдиған мәсулийитиниң барлиқини әскәртиду; бу хил бипәрвалиқниң давамлишивәрмәслики керәкликини тәкитләйду; шәрқий түркистандики миллий қирғинчилиқниң қандақтур америка башлиқ ғәрб әллириниң ‛истиратегийәлик вә сүйиқәстлик оюни‚ әмәсликини, йоқ қилиниватқанларниң, қириливатқанларниң вә җаза лагерлирида йетиватқан милйонларчә кишиниң шәрқий түркистанлиқ мусулман хәлқләр икәнликини, шәрқий түркистанда вәйран болуватқан вә чеқиветилгән 16 миңдин көп мәсчит билән көйдүриветилгән “қуран кәрим” вә башқа исламий әсәрләрниң пүтүн дуня мусулманлириниң ортақ қиммәтлири икәнликини тәкитләйду; түрк ислам дунясини бу зулумға қарши сәзгүр болушқа чақириду.”

Мәмәт тохти әпәнди “миюнхен хитапнамиси” ни оқуп өткәндин кейин, д у қ рәиси долқун әйса әпәнди хуласә сөзи сөзләп, шәрқий түркистан миллий кеңишиниң шәрқий түркистан дәвасидики дәвр бөлгүч һәм бурулуш характерлиқ йиғин болғанлиқини тәкитлиди. У мундақ деди: “миллий азатлиқ көришиниң алдимиздики истратегийәлири вә конкирет қәдәм басқучлири музакирә қилинди. Әң ахириқи мәқситимизниң шәрқий түркистанниң мустәқиллиқи вә игилик һоқуқини қайтидин қолға елиштин ибарәт икәнлики кәскин ипадиләр билән қайта тәкитләнди. Бу ғайимизгә йетиш үчүн вә нөвәттә қилишимиз зөрүр болған қәдәм-басқучлар музакирә қилинди. Миллий кеңәштә йәнә хәлқарада елип берилидиған дипломатийәлик күрәш усуллиримиз музакирә қилинди. Хәлқаралиқ ширкәтләргә қарита елип баридиған көрәшлиримизниң истратегийәлири мулаһизә қилинди. Өз хәлқигә вә тәшкилатлиримизға чүшкән вәзипиләр муһакимә қилинди. Тәшкилатлиримизни вә миллий дәвалиримизни күчләндүрүшимиз үчүн зөрүр болған иқтисадий мәнбә яритиш, бу қетимқи миллий кеңишмизниң әң асаслиқ күнтәртиплиридин бири болди. Очуқ ашкара вә көңүл азадилиқи ичидә шәрқий түркистан миллий азадлиқимизни қолға кәлтүрүшимиз үчүн зөрүр болған барлиқ чарә-тәдбирләр бу қетимлиқ миллий кеңишимиздә музакирә қилинди. Буниңға асасән, хәлқаралиқ чоң тәшкилатларни, һәр қайсий дөләтләрни бизниң мустәқиллиқ көрүшимизниң йенида турушини, қоллап-қуввәтлишини тәләп қилдуқ һәм бу хитапнамини елан қилдуқ. Бу қетим чақирилған шәрқий түркистан миллий кеңишини шәрқий түркистан дәвасидики бир бурулуш дәп қарашқа болиду.”

Бу йиғинниң күнтәртипини тәйярлиған дуня уйғур қурултийиниң сиясий хизмәтләргә мәсул муавин рәиси доктор әркин әкрәм әпәнди, кеңәшниң мувәппәқийәтлик өткәнликини тәкитлиди.

Шиветсарийә шәрқий түркистан җәмийитиниң рәиси әндили қарахан әпәндиму бу қетимлиқ шәрқий түркистан миллий кеңишиниң миллий дәва үчүн пайдилиқ қарарларни алғанлиқини илгири сүрди.

Лагер шаһиди гүлбаһар хативаҗи ханим, бу қетимлиқ кеңәштә җаза лагерлирини тақаш үчүн күрәш қилиш тоғрилиқ муһим теминиң алаһидә тәкитләнгәнликидин хош болғанлиқини билдүрди.

25-Майдин 29-майғичә германийәниң мюнхен шәһиридә өткүзүлгән иккинчи нөвәтлик шәрқий түркистан миллий кеңишигә 20 дөләттики 70 тәк шәрқий түркистан аммиви тәшкилатиға вакалитән 200 әтрапида вәкил қатнашти.