D u q ning 7-nöwetlik omumiy wekiller qurultiyi ikki jumhuriyetning xatire künide bashlandi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021-11-12

11-Ayning 12-küni 1933-yili qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944-yili qurulghan bilen sherqiy türkistan jumhuriyitining xatire küni bolup, d u q ning 7-nöwetlik omumiy wekiller qurultiyi del mushu xatire künde chéxiye paytexti piragada istiqlal marshi bilen bashlandi. Yighin'gha d u q ijra'iye komitétining re'isi ömer qanat ependi riyasetchilik qildi. D u q re'isi dolqun eysa ependi bashlinish nutuqi sözlidi. D u q ning qurghuchi ezasi we sabiq re'isi erkin aliptékin ependi dolqun eysadin kéyin teklipke bina'en sözge chiqip, d u q ning tarixi we nöwettiki sherqiy türkistan mesilisi toghrisida toxtilip ötti.

Bu qétimqi qurultaygha 150 wekilning biwaste qatnishidighanliqi, qalghan wekillerning tor arqiliq ishtirak qilidighanliqi belgilen'gen bolsimu, 25 dölettin 200 din artuq wekil piragagha yétip kélip, yighin'gha qatnashqan idi. Yighinda chéxiye kéngesh palatasi tashqiy ishlar komitétining re'isi pawél fishir, amérika xelq'ara diniy ishlar komitétining mu'awin re'isi nuri türkel, bawariye parlaméntining ezasi markos, yawropa parlaméntining ezasi markita girigoriwa, fransiye parlaméntining ezasi fridérk doma, kanada parlaméntining ezasi samir zubeyri, türkiye parlaméntining ezasi ümid yardim qatarliq xanimlar we ependiler nutuqlar sözlep, xitayning irqiy qirghinchiliq siyasetlirini herxil nuqtilardin qattiq tenqidlep ötti hemde sherqiy türkistan mesilisige bolghan hésdashliqlirini ipade qilishti. Zal ichide güldiras alqish sadaliri üzülmidi.

Bu qétimqi qurultaygha yene amérika, kanada, en'giliye we yawropa ittipadiki bir qisim dangliq siyasiy shexsler sin körünüshi arqiliq salamlirini ewetip, 7-nöwetlik d u q ning zor muweppeqiyetlerni qolgha keltürüshige tilekdashliq bildürgen idi.

D u q 7-nöwetlik qurultayning bashlinish küni bolghan 12-noyabirni xelq'araliq ilmiy muhakime yighinigha béghishlighan idi. Yighin küntertipige asaslan'ghanda, bügün “Jaza lagérliri qurbanlirining sadasi”, “Xitayning Uyghurlargha qarita élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqi: pakitlar, qéyinchiliqlar we exlaqiy mejburiyetler”, “Xitayni qanuniy jawabkarliqqa tartish”, “Xitayning déktatorluq xirislirigha qarshi siyasetler” dégendek témilarda doklatlar teqdim qilish, muhakimiler élip bérish pa'aliyetliri orunlashturulghan idi. Bu pa'aliyetlerge 4 neper lagér shahidliri qatnashqandin sirt, amérika we yawropadiki 22 neper dangliq tetqiqatchilar, mutexessisler we kishilik hoquq teshkilatlirining mes'ulliri doklat bérishke teklip qilin'ghan idi.

Biz bu pa'aliyetler esnasida, herqaysi döletlerdin kelgen wekiller bilen neq meydan söhbiti ötküzduq. Aldi bilen, d u q re'isi dolqun eysa ependining pikrini alduq. Biz yene d u q ning sabiq re'isi erkin aliptékin ependining yürek sözini angliduq. Amérika alem qatnishi idarisining tetqiqatchisi doktur erkin sidiq ependimu ziyaritimizni qobul qildi. Biz yene bu yighin'gha kelgen bezi Uyghurlar bilen qisqa söhbetler élip barduq. Diqqitinglar neqmeydan programmimizda bolsun.