En'gliye parlaméntida Uyghurlar ehwalini tekshüridighan mexsus guruppa qurulmaqchi

26-Iyunda en'gliye paytexti londonning wéstminstér parlamént sariyida en'gliye we uyéls adwokatliqining kishilik hoquq komitéti hemde kishilik hoquq boyiche pütkül partiyelerning parlamént guruppisining orunlashturushi bilen “Xitay, shinjangda kishilik hoquq depsendichilikining heddidin éshishi” témisida yighin bolup ötti. Igilishimizche, mezkur organlar en'gliye parlaménti we bashqimu hoquq qoghdash teshkilatliri bilen birlikte adwokatlar, hoquq qoghdighuchilar we bashqilarning hoquqlirini teminlesh, xelq'ara insan heqlirini nazaret qilish oxshash wezipilerni atquridiken.

Yighin riyasetchisi parlamént terkibidiki köchmenler ministirliqining nazaretchisi afzal xan mezkur yighinning asasiy meqsitini chüshendürdi.

Yighin axbaratnamiside éytilishiche, yighinda Uyghur rayonida bir milyondin oshuq Uyghur we bashqimu türkiy-musulman xelqlirining atalmish “Siyasiy bilim lagérliri” da tutup turuwatqanliqi, buningdin tashqiri yene milyonlighan ademning erkinliktin mehrum qilin'ghanliqi, insan heqlirini buzghanliqi üchün xitayni jawabqa tartish yollirigha a'it mesililerni muhakime qilish qarap chiqilghan. Axbaratnamide yene mezkur lagérlarda tutup turuluwatqanlarning siyasiy-idiyelik tazilashqa, öz dinidin bash tartishqa mejburliniwatqanliqi, bu jehette ularning bezide qiynashlargha duchar boluwatqanliqi, birleshken döletler teshkilatining köpligen közetküchilirining, kishilik hoquq boyiche bash komissarining Uyghur éli weziyitidin qattiq teshwishliniwatqanliqi éytilghan.

Yighinda sözge chiqqan en'gliye adwokati, süriye mesilisi boyiche b d t komissiyesining sabiq xadimi séréna géytis, en'gliye we uyéls kishilik hoquq komitétining adwokati shona jolli, tonulghan Uyghur naxshichisi, terjiman rehime mexmut we bashqilar bu heqte melumat berdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan köchmenler ministirliqining nazaretchisi afzal xan ependi en'gliye parlaméntida bügün Uyghur mesilisining qoyulush sewebi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Uyghurlarning ehwali, bolupmu lagérlar toghriliq oxshimighan melumatlar bar. Beziliri jaza lagéri deydu, beziliri öginish lagéri deydu. Biz bu yerde yene zadi néme ish boluwatidu, buni qandaq qilishimiz kérek? dégen so'allar bilen bu mesililerni otturigha qoyush üchün beziler özlirining tejribisini, özlirining bilgenlirini anglitish, yene shundaqla mutexessislerning buninggha qandaq wasitilerni qollinish, Uyghurlarning bu ehwaligha qandaq yardem qilimiz dégen mesililerni muzakire qilish üchün yighilduq”.

“En'gliyede, mesilen, parlaméntta Uyghur mesilisige a'it yene qandaq pa'aliyetlerning élip bérilishi mumkin?” dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi؛

“Bügünki mushu pa'aliyette anglighanlirimiz bu kishilik hoquq chégrasidin, heddidin ashqan nerse. Hazir, yeni 21-esirde bir milletning kishilik hoquqlirini bu qeder depsende qilishqa mundaq qarap tursaq bolmaydu. Bügün en'gliye parlaméntida ötken yighindimu éytilip ötti. Parlaméntta bir guruppa qurulmaqchi. Bu guruppa mexsus mushu Uyghurlarning ehwali, bolupmu ularning wetinide néme ishlar boluwatidu, mushu heqqide téximu köp delillerni toplap, en'gliyening dölet ichide we xelq'arada buninggha wasitilerni qollinip, Uyghurlarning ehwaligha yardem qilish qarari qobul qilindi”.

Yighin dawamida london shehiride yashawatqan Uyghurlardin eziz eysa elkün ependi we ghunchem xanim Uyghur élidiki weziyet hemde uruq-tughqanliri heqqide guwahliq berdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan rehime mexmut xanim mundaq dédi: “Men özümning bir pa'aliyetchi, terjiman bolghanliqimdin wetenning sirtida yashawatqan nurghun qérindashlirimning kechürmishlirige shahit boldum. Shularni anglattim. Bu yerde pakitni anglitishimiz kérek”.

Rehime mexmut balilirini wetende qoyup qoyghan er we ayallarning héssiyatlirini, ularning nahayiti éghir künlerde yashawatqanliqini pakit we deliller bilen yetküzüshke tirishqanliqini otturigha qoyup, yene mundaq dédi: “Méning bügün eng xushal bolghinim parlaméntta Uyghurlarning ehwalini tekshüridighan bir mexsus guruppa qurup, shu guruppa arqiliq ispatlarni döletke yetküzüsh boyiche mexsus qararning qobul qilinishi. En'gliyede Uyghurlarning dewasi sherqiy türkistan dewasining yuqiri bir pellige kötürülüshidin dérek béridu. Méningche, yaxshi bir pa'aliyet boldi”.

Biz eziz eysa elkün ependining bu pa'aliyet heqqide pikirini sorighinimizda, u bu yighinda otturigha qoyulghan mesililerni özi üchün chong yéngiliq dep hésablimaydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: "emma biz her küni anglawatqan mesililer otturigha qoyuldi. Bolupmu bir xanim xitayni qandaq jazalash heqqide sözlidi. Men bu yighinda so'al soridim, bir yilda qanchilik insanlar ölüp ketti xitayning jaza lagérlirida? siler emeliy heriket, emeliy tedbir qollinip, xitayni jazalishinglar kérek. Xitayning irqiy qirghinchiliqini toxtitishinglar kérek dédim. Démek, mundaq yighinlarning bolghini yaxshi. Köpligen qanuniy organlarning ademliri qatnishiptu. Emma bu yene yéterlik emes dep qaraymen”.