Erkinlik sariyi amérikaliqlarni xitay téxnologiye shirketlirige meblegh sélishta oyliship ish qilishqa chaqirdi

Erkinlik sariyi amérikaliqlar xitay téxnologiye shirketlirige meblegh sélishta oyliship ish qilishi kérek iken. U téxnologiye shirketlirige salghan meblighini qayturuwélishqa chaqirdi.

Xitayning xeykang téxnologiye shirkiti bilen daxu'a téxnologiye shirkiti uning Uyghur rayonida yighiwélish lagéri qurup, 2 milyondek musulmanni qamishi, shuningdek bixeterlik we nazaret sistémisi berpa qilip, Uyghur jem'iyitini omumyüzlük teqib astigha élishida halqiliq rol oynawatqan téxnika shirketliridur.

Melum bolushiche, dunyadiki bixeterlik kamérasining 3 den bir qismini teminlewatqan yuqiriqi ikki shirket, 2017‏-yili xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonida teqiblesh eslihelirini ornitishigha yardem qilip, hökümetning bir milyard dollarliq höddigerlik toxtamigha érishken. Bu toxtam Uyghur rayonining xoten qatarliq jayliridiki meschit, mektep, yol, mehelle we idare-jem'iyet, türme we yighiwélish lagérlirigha yüz tonush kamérasi ornitish pilanlirini öz ichige alghan idi. Nöwette, bu ikki shirket kishilik hoquq teshkilatlirining jiddiy diqqet qilishigha uchrimaqta.

Yéqinda amérikidiki “Kommunizm qurbanliri xatire fondi jem'iyiti” ning ijra'iye diréktori mari'on simit “Washin'gton pochtisi géziti” de maqale élan qilip, amérikaliqlarni xeykang we daxu'a téxnologiye shirketlirining pay chékini sétiwalmasliqqa chaqirghan. Mari'on simit amérikiliqlarni agahlandurup, bu ikki shirketning pay chékini sétiwélish ularni “Xitay hökümiti Uyghurlargha yürgüzüwatqan térrorluqning shérikige aylandurup qoyidighanliqi” ni tekitligen idi. Melum bolushiche, nöwette, amérikidiki ikki muhim pénsiye fondining qolida xeykang we daxu'a téxnologiye shirketlirining pay chéki barliq melum iken. Halbuki, “Washin'gton pochtisi géziti” diki maqalining yuqiriqi pénsiye fondlirigha qandaq tesir körsitidighanliqi melum emes.

Kaliforniye oqutquchilar pénsiye fondining bildürüshiche, ular xeykang shirkitining pay chékini dawamliq tutup turmaqta iken. Bu uchurni mezkur fondining bayanatchisi mishél misédu 23‏-aprél ziyaritimizni qobul qilghanda ashkarilidi. U, mezkur fond weziyetni dawamliq közitiwatqanliqini bildürdi. Mishél misédu mundaq dédi: “Biz bu nuqtida, hemmini élan qilishni muwapiq körmeymiz. Shirketke alaqidar bu ishni diqqet bilen tekshürduq. Biz shirkitimizni idare qiliwatqan mudirlar bilen körüshüp, bashqurush we kishilik hoquqqa munasiwetlik endishilirimizni sözleshtuq, shuningdek yene bizning meblighimiz duch kélidighan xéyimxeterge alaqidar weziyetni ilgirilep chüshen'gen bolduq. Biz weziyetni dawamliq közitimiz we bizning bashqurghuchilirimiz bilen dawamliq alaqide bolup turimiz.”

Lékin mishél misédu, xeykang shirkitining pay chékini derhal sétiwétish yaki dawamliq tutup turush pilani bar-yoqlighini ashkarilimidi. U, bu heqtiki so'allirimizgha: “Men yuqirida éytqan sözlerning sirtida héchqandaq ipade bildürelmeymen” dep körsetti. “Nyu-york oqutquchilar pénsiye fondi” ning 26 ming xeykang pay chékini dawamliq tutup turuwatqanliqi yaki sétiwetkenliki melum emes. Mezkur pénsiye fondining ammiwi alaqe ishlirigha mes'ul xadimi jon kordila 23‏-aprél ziyaritimizni qobul qilghanda buninggha jawab bérishni ret qildi. U: “Siler xeykangning pay chékini dawamliq tutup turuwatamsiler yaki sétiwettinglarmu?” dégen so'alimizgha, “Men buni tekshürüp körüp andin sizge bir néme déyeleymen. Lékin bizning pozitsiyemizde indiwidu'al pay chéki toghriliq sözlishimizge bolmaydu. Bolmisa men buni tekshürüp sizge jawab bérettim. Biz bu pay chékini ötken yili tutup turduqmu yaki bu yil tutup turduqmu, bu manga melum emes.”

Lékin jon kordéla yene “Nyu-york oqutquchilar pénsiye fondi” ning Uyghur rayonidiki weziyetke da'ir xewerlerni körgenlikini bildürgen bolsimu, lékin u “Xeykang shirkiti” ning mezkur rayonda teqiblesh sistémisi we yighiwélish lagérlirining qurulushigha ishtirak qilghanliqidin xewiri bar-yoqluqi heqqidiki so'alimizgha jawab bérishni ret qildi.

Xeykang we daxu'a téxnologiye shirketlirining Uyghur rayonida kishilik hoquqni depsende qilishqa ishtirak qilishining bezi amérika dölet mejlisi ezalirini we kishilik hoquq teshkilatlirini bi'aram qiliwatqinigha xéli boldi. Amérika kéngesh palata ezasi marko rubi'o, xeykang we daxu'a shirketlirining xitay hökümitining Uyghurlarni basturushigha hemkarlishiwatqanliqini ötken yili otturigha qoyup, amérika tashqi ishlar we soda ministirliqlirini buninggha diqqet qilishqa ündigen idi.

Amérikidiki kishilik hoquq teshkilati‏-erkinlik sariyining aliy derijilik tetqiqatchisi sarah kukning ilgiri sürüshiche, amérikiliqlar xitay téxnologiye shirketlirige meblegh sélishta oyliship ish qilishi kérek iken. U 23‏-aprél ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq dédi: “Meblegh salghuchilar mesiliside, ulargha nisbeten meblegh salghan karxanining néme ishlar bilen shughullinidighanliqini bilip turushi bek muhim. Bolupmu xitay karxaniliri jümlidin téxnologiye karxaniliri bek ghelite. Chünki, ular pütünley dégüdek shinjang yaki xitayning bashqa rayonliridiki teqibleshke melum derijide ishtirak qilip kelmekte. Bu jaylarda xitaydiki xelqning kishilik hoquqigha pütünley xilapliq qilinmaqta. Shunga, men meblegh salghuchilar pulini bu xil karxanilargha salghanda oyliship ish qilishi, xelqning kishilik hoquqini depsende qilip pul tépiwatqan karxanilardin yiraq turushi kérek.”

Uning ilgiri sürüshiche, amérikidiki pénsiye fondigha pul qoyuwatqanlar pénsiye fondining mebleghni qaysi shirketlerge séliwatqanliqini nazaret qilip turushi kérek iken. U “Elwette kishilerning buni qilishi bek asan. Ular bu fondlargha téléfon qilip, ularning maliye meslihetchilirige ‛bu xewerde xeykang we daxu'a shirketlirining shinjangdiki bigunah musulmanlargha qiliwatqan ishlar yéziliptu, men bizning fondning bu shirketlerning pay chékini sétiwalmasliqini telep qilimen‚, dése bolidu. Mutleq köp qisim maliye meslihetchiliri xéridarlarning bu gépini diqqetke alidu. Mana bu shexsler qilalaydighan ishlar.”

“Kommunizm qurbanliri xatire fondi jem'iyiti” diki mari'on simitning “Washin'gton pochtisi géziti” diki maqaliside ilgiri sürüshiche, mutleq köp qisim amérikiliqlar xeykang, daxu'a shirkitidek karxanilarni qollashni xalimisimu, lékin nurghun fondlar xeykang we daxu'a shirketlirining pay chékini sétiwalghanliqini özlirining xéridarlirigha éytmaydiken. Mari'on simit 18-aprél élan qilin'ghan “Xitay shirketlirining pay chéki sizni Uyghurlargha yürgüzülüwatqan térrorluqning shérikige aylandurup qoyidu” serlewhilik maqaliside, nyu-york oqutquchilar pénsiye fondining qolida xeykang shirkitining 26 ming pay chéki, kaliforniye oqutquchilar pénsiye fondining qolida 4 milyon 300 ming pay chéki barliqini bildürgen.