Exmetjan qasimning “Uyghur chüshi” namliq kitabi gollandiyede neshr qilindi

Ixtiyariy muxbirimiz azigh
2022.05.03
Exmetjan qasimning “Uyghur chüshi” namliq kitabi gollandiyede neshr qilindi
Photo: RFA

Xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqining yenimu küchiyishi netijiside muhajirettiki Uyghur yashliri bu paji'elik ré'alliqni xelq'ara jem'iyetke anglitishta pa'al herket qilip kelmekte.

15 Yéshidin buyan golandiyede yashap kiliwatqan Uyghur yash exmetchan qasimning “Uyghur chüshi” namliq kitabi 29-aprél gollandiyede golland tilida neshirdin chiqqan. Bu kitabta Uyghurlarning tarixi, medeniyiti, örp- adetliri we Uyghur diyarining hazirqi omumiy weziyiti heqqide tepsiliy melumat bérilgen.

Biz bu munasiwet bilen mezkur kitabning aptori exmetjan qasimni ziyaret qilduq. Exmetjan qasim kitabning mezmuni heqqide mundaq dédi: “Men baliliq waqtimdin hazirghiche bolghan hayat hékayemni asas qilip, bu kitabni yézip chiqtim. Bu kitabimda Uyghurlar chet elde duch kéliwatqan her xil xirslarni tilgha élish bilen bir waqitta yene, gollandiye hökümitining Uyghurlargha qarita qandaq bir siyaset yürgüzüshi kérekliki heqqidimu shexsiy qarash we teklip-pikirlirimni sundum.”

Exmetjan qasim yene kitabini qandaq bir meqset bilen yézip chiqqanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Bolupmu yéqinqi bir nechche yildin béri gollandiyede Uyghur mesilisi insanlarning köpige tonushluq bolup ketti. Shundaq bolushigha qarimay, gollandiyede Uyghurlar toghrisida kitab yézilghini yoq. Bu xil éhtiyajni tonughan nurghun kishiler manga kitab yézishni tewsiye qilip kéliwatqan idi. Méningmu shundaq oyum bolghachqa, 2020-yili ‍üchinji aylarda kitap yézishni qarar qildim.”

Bu munasiwet bilen mezkur kitabni neshir qilghan gollandiyediki bértram wedéléw (Bertram ve de Leeuw) neshiryatining xojayini emil bomin ziyaritimizni qubul qilip, mundaq dédi: “Bu kishining diqqitini özige jelp qilidighan bir hékaye, exmetjanning özimu ésil hem intayin aktip bir yash. U her xil yollar bilen érishmekchi bolghan nishanigha qarap tirishiwatidu. Mana bu bizni özige jelp qildi. Shunglashqa biz bu kitabning éntayin yaxshi bir kitab bolidighanliqigha ishenduq.”

image002-son.jpg

U yene mundaq dédi: “Shunisi éniqki, bu gollandiyediki nurghun kishiler üchün oqushqa tégishlik muhim hékaye bolidu. Ular Uyghurlarning qiyin ehwalini anglighan, emma ular bu xil shexsiy hékayilerni oqumighan. Exmetjan we uning a'ilisidikilerning hékayisi Uyghurlarning weziyitini gollandiyeliklerge téximu iniq yorutup béridu. Ular bu kitab arqiliq Uyghurlarning ehwalini téximu yaxshi chüshinidu. Hazirghiche gollandiye metbu'atliridin kelgen inkaslargha qarighinimizda, hem méning shexsiy közitishimche, uning bu kitabi gollandiyede eng yaxshi sétilghan kitablar katégoriyisige kirishi mumkin. ”

Melumki, ijtima'iy teshkilatlar we kishilik hoquq organliri Uyghurlar duch kéliwatqan kishilik hoquq depsendichilikini dunyagha anglitidighan doklatlar we bayanatlarni élan qilip kéliwatqan bolsimu, emma Uyghurlar heqqide omumiy uchurlar xatirilen'gen chet el tilliridiki kitablarning oqurmenlerge sunulishi az bolmaqta. Mutexessisler, gherb elliride ösüp yétilgen we oquwatqan Uyghur yashlirining bu xil ilmiy emgekler arqiliq Uyghurlarning nöwettiki weziyitini tiximu konkirét izahlap béreleydighanliqini, buning sherqiy türkistan dawasining izchilliqi we xelq'aralishishi üchün intayin muhim ikenliklini éytip kelmekte.

Ziyaritimiz dawamida, exmetjan qasim “Uyghur chüshi” namliq bu kitabni yézish jeryanida nurghun matériyallarni körgenlikini, nurghun yéngi bilimlerni ögen'genlikini, kitab oqushqa hérismen gollandiye xelqining Uyghurlar heqqide yézilghan bu kitabni oqush jeryanida Uyghur millitini yéqindin tonuyalaydighanliqini tekitlep ötti. U mundaq dédi: “Kitap oqush nisbiti yuqiri bolghan gollandiyedek bir dölette, Uyghur dawasini kitab yézish arqiliq qollash intayin ehmiyetlik dep qaraymen. Bu kitab Uyghurlarning ehwalini gollandiye xelqigila anglitip qalmay, belki bashqa yawropa elliride anglitishqimu töhpe qoshalaydu, dep oylaymen. Undin bashqa kitabim chet ellerdiki Uyghur yashlirining Uyghurlarning kelgüsige aktip pozétsiye bilen qarishighimu melum paydisi bar, dep oylaymen.”

Exmetjan qasim yazghan “Uyghur chüshi” namliq kitabning neshr qilinishi munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qilghan musteqil tetqiqatchi asiye Uyghur xanim mezkur kitab heqqide qarashlirini sözlep ötti. Asiye xanim exmetjan qasimning anisi bolush süpiti bilen, muhajirettiki Uyghur yashlirida Uyghurluq kimliki we Uyghurlarning kélechikige bolghan ishenchini turghuzushning intayin zörürlikini, bolupmu perzent terbiyesige alahide ehmiyet bérish kéreklikini tekitlep ötti.

Exmetjan qasim 1996- ürümchi shehiride tughulghan bolup,  bashlan'ghuch we toluqsiz mekteplerni Uyghur élida tamamlighan. 2011-Yili anisi bilen gollandiyege kilip yerleshken bolup, nöwette qanun kespide oqush bilen birlikte, Uyghur mesilisini gollandiyede tonutush üchün herxil siyasiy we ijtima'iy pa'aliyetler bilen shughullanmaqta iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.