Eysa yüsüp aliptékin wapatining 27-yili munasiwiti bilen istanbulda xatirilesh murasimi ötküzüldi

Eysa yüsüp aliptékin hayatining axirqi yillirida. Türkiye, istanbul

18-Dékabir yekshenbe küni merhum  eysa yüsüp aliptékin wapatining 27- yili munasiwiti bilen istanbulda xatirilesh murasimi ötküzüldi.

Murasimgha istanbul uniwérsitéti oqutquchisi proféssor doktur mu'ella uydu yüjel xanim riyasetchilik qildi. Murasimda istanbul uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat institutining mu'awin mudiri doktur ömer qul söz qilip, eysa yüsüp aliptékinning hayat ish – izliri toghrisida toxtaldi.

Doktur ömer qul mundaq dédi: “Merhum rehbirimiz eysa yüsüp aliptékin 1901 – yili sherqiy türksitanning qeshqer wilayitige qarashliq yéngisar nahiyeside dunyagha kelgen, 1995 – yili 12 – ayning 17 – küni istanbuldiki öyide wapat bolghan. 94 Yilliq hayatini dewasi we türkperwerlik üchün atighan bir shexstur. Eysa yüsüp aliptékin dégen haman sherqiy türkistan dewasi eqilge kélidu we  yaki sherqiy türkistan tilgha élin'ghan haman uning ismi ésimizge kélidu. U yash waqtida düshminining tilini ögen'gen, u xitay tilini öginish bilen uning hayati özgergen, u xitayche bilgenliki üchün sherqiy türkistan'gha kélip wezipe orunlaydighan xitay emeldarlargha terjiman bolup ishligen, u terjimanliq qilish jeryanida, xitayning sherqiy türksitanliqlargha qilghan zulum we naheqchiliklirini öz közi bilen körgendin kéyin, xitay emeldarlirigha düshmenlik bilen qaraydighan nepret bolghan hem shundaqla uning milletperwer bolushigha xitayning naheqchilikliri türtke bolghan”.

Doktur ömer qul eysa yüsüp aliptékinning gomindang dewride xitayning lenju qatarliq sheherliride Uyghur medeniyet pa'aliyiti élip bérip, Uyghurlarning xitaylardin perqliq bir millet ikenlikini étirap qilghuzghanliqini bildürdi.

Ömer qul sözide, xitay kommunist hakimiyiti 1949 – yili sherqiy türkistanni ishghal qiliwalghanda,  eysa yüsüp aliptékin, muhemmed imin bughra we mes'ud sabiri bayquzi qatarliq üch ependi, yurt chongliri bilen bir qanche qétim yighin échip, qarshiliq körsitish kérekmu yaki chet'elge hijret qilish kérekmu dégen mezmunda munazire we muzakire qilish netijiside, muhemmed imin bughra  bughra yazghandek, “Weten üchün wetendin ayrilish” ni qarar qilghanliqini tekitlidi.

Ömer qul  eysa yüsüp aliptékin we  muhemmed imin  bughra bashchiliqidiki minglighan kishidin terkib tapqan bir karwanning 1949 – yili 9 – ayning 13 - küni yolgha chiqip himalaya taghlirini éship, ming bir japa – musheqqet bilen hijret qilghanliqini, nurghun kishining égiz dawanlarda nepes alalmay ölüp ketkenlikini, soghuqta put – qollirining muzlap üshshüp ketkenlikini we her xil késelliklerge muptila bolup ölüp ketkenlikini, axirida 1850 kishining ming bir japa musheqqet bilen keshmirning sirinagar shehirige yétip barghanliqini bayan qildi. U, yene u yerde eysa yüsüp aliptékinning hindistan hökümitidin panahliq telep qilghanda hindistan hökümiti emeldarlirining ulargha panahliq bermestin bashqa döletke derhal kétish bilen agahlandurghanliqini, ular se'udi erebistandin panahliq telep qilghan bolsimu qobul qilinmighanliqini, eng axirida türkiye bilen alaqe qilip, panahliq telep qilghanliqi'i we 1952 – yilining axirlirida türkiye jumhuriyiti ichki kabint ministirlar qarari bilen ularning türkiyege keltürülüp orunlashturulghanliqini bildürdi.

Yighinda yene sherqiy türkistan wexpisining bash katipi abdulla oghuz ependi, merhum muhemmed imin  bughra  toghrisida toxtaldi.

Sherqiy türkistan wexpining re'isi doktur muhittin jan Uyghur, mes'ud sabiriy bayquzining hayat ish – izliri toghrisida söz qildi.

Muhemmed éli oghli ependi, üch ependilerning sherqiy türkistan milliy kürishi tarixigha körsetken tesirliri dégen témida söz qildi.

Murasimda milletchi heriket partiyesi istanbul shöbe mes'ulliridin bülent masha'oghli söz qilip mundaq dédi: “Merhum eysa yüsüp aliptékin, milletchi heriket partiyesining sabiq re'isi merhum alip arslan türkesh bashbughning yéqin dosti we sepdishi idi, men merhumning qolini söyüsh sheripige na'il bolghantim, allah merhumgha rehmet qilsun, yatqan yéri jennet bolsun”.

Murasimgha riyasetchilik qilghan istanbul uniwérsitétining oqutquchisi proféssor doktur mu'ella uydu yüjel xanim, eysa yüsüp aliptékin toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Dewa adimi bolush üchün bedel tölesh kérek, eysa yüsüp aliptékin bolsa dewasi üchün bedel töligen kishi idi, u bizge buningdin kéyinki dewrde sherqiy türkistan üchün némilerni qilishimiz kéreklikini, bu küreshtin hergizmu waz kechmeslikimizni hayati boyiche bizge ögitishke tirishqanidi. U heqiqetenmu ornini tolduruwalghili bolmaydighan muhim shexslerdin biri idi”.

Bu xatirilesh murasimini, merkizi istanbuldiki sherqiy türkistan wexpisi, eysa yüsüp aliptékin wexpisi, umay ana türk dunyasi ayallar birliki qatarliq jem'iyet we wexpiler birlikte uyushturghan bolup, mura'ismgha istanbuldiki sherqiy türkistan we türk dunyasi ijtima'iy teshkilatlirining mes'ulliri we istanbulda yashawatqan Uyghurlardin er – ayal bolup köp sanda kishi qatnashti.

Igilinishiche, merhum eysa yüsüp aliptékin 1901-yili qeshqerning yéngisar nahiyeside dunyagha kelgen. U 1995-yili 17-dékabir küni 94 yéshida istanbulda wapat bolghanidi.