Firansiye parlaméntida Uyghur irqiy qirghinchiliqi étirap qilin'ghan bir yildin buyan némiler boldi?
2023.01.20
18-Yanwar küni firansiye sorbon uniwérsitéti medeniyet binasida “Uyghur irqiy qirghinchiliqining firansiye parlaméntida étirap qilin'ghanliqining bir yilliq xatirisi: xulase we pilanlar” témisida muhakime yighini ötküzülgen.
Yawropa Uyghur instituti teripidin orunlashturulghan bu yighin ikki qisimgha bölüp élip bérilghan bolup, aldinqi qismida aldinqi yillardiki Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qildurush üchün élip bérilghan pa'aliyetler eslep ötülgen. Kéyinki qismida irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün buningdin kéyin élinidighan qedemler we yawropa ittipaqigha sunulghan “Uyghur mejburiy emgikini cheklesh qanun layihesi” heqqide muzakire bolup ötken.
2022-Yili 20-yanwar küni firansiye parlaménti 1 ge qarshi 169 awaz bilen xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan zulumini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitken hemde bu qarar firansiye prézidénti émmanu'él makronning partiyesiningmu qollishigha érishken idi.
Mezkur yighinning Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qildurush üchün élip bérilghan pa'aliyetler we étirap qilin'ghan bir yildin buyanqi xulase qismida, lagér shahiti gülbahar jélilowa bu qarar layihesini ötküzüshke bashlamchiliq qilghan sotsiyalistlar partiyesining bashliqi oliwiyé for (Olivier Faure), “Közitish” zhurnilining xelq'ara mesililer mes'uli ursula goytiér (Ursula Gauthier), sotsiyalistlar partiyesining parlamént ezasi anna pik (Anna Pic) we yawropa Uyghur institutining mudiri dilnur reyhan qatarliqlar söz qilghan.
Ular sözlirida firansiye parlaméntida élan qilin'ghan qararda “Parlamént xitay xelq jumhuriyitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan zorawanliqini ‛irqiy qirghinchiliq‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ dep resmiy étirap qilidu” diyilgenlikini qayta eslep ötüshken hemde bu qarar ilan qilin'ghandin kéyin firansiye we yawropada peyda qilghan tesirini xulasiligen.
Yighinning kéyinki qismida yawropa parlamint ezasi, yéshillar partiyesining ötken yilliq firansiye prézidént kandidati yanik zhadot (Yannick Jadot) , qanunshunas, adwokat we xelq'ara jinayi ishlar sotining sabiq mutexessisi érin rosénbérg (Erin Rosenberg), shundaqla irqiy qirghinchiliq tetqiqatchisi, firansiye siyaset penliri institutining oqutquchisi jak sémélin(Jacques Semelin) qatarliqlar söz qilghan. Ular irqiy qirghinchiliqni toxtitish üchün buningdin kéyin élinidighan qedemler we yawropa ittipaqida maqullinishini saqlawatqan “Uyghur mejburiy emgikini cheklesh qanun layihesi” heqqide toxtalghan.
Dilnur reyhan xanim radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qilip, mezkur yighin heqqide chüshenche berdi.
U yene firansiye parlaméntining xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan zulumini “Irqiy qirghinchiliq” dep békitishning tesiri heqqide toxtaldi.
Yawropa parlamint ezasi yanik zhadotning yardemchisi miliy katéygno (Emilie Casteignau) bu heqte radiyomizning ziyaritini élxet arqiliq qobul qildi.
U xétide mundaq dep yazghan: “Yawropa parlaméntida, biz yawropa parlaménti otturigha qoyghan <Uyghur mejburiy emgikini cheklesh qanun layihesi>ni yaxshilashqa, mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kérishini ünümlük chekleshke kapaletlik qilishqa tirishimiz. Bu jehettin biz amérika yolgha qoyghan qanunlardin ülge alimiz. Yawropa ittipaqidiki döletler xitayning muhim baziri bolush süpiti bilen Uyghur irqiy qirghinchiliqqa chétishliq shirketlerge we xitay hökümitige bésim chüshürüshte belgilik ewzellikke ige. Emma diqqet qilishqa erziydighini shuki, xitay irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqan mezgildimu prézidént makron yawropa ittipaqi bilen xitay arisidiki soda-tijaretning qollighuchisi idi. B d t kishilik hoquq komitétining sabiq aliy komissari méshil bachélétining Uyghurlar heqqidiki doklati élan qilin'ghandin kéyin, semimiylik bilen éytqanda, chongraq birer özgirishning bolghanliqini bilmeymen.”
Dilnur reyhan xanimning bildürüshiche, yighin axirida u yanik zhadot ependidin yawropa parlaménti rusiye we iran'gha qollan'ghan qattiq pozitsiyesini némishqa xitaygha qarshi qollanmaydighanliqi heqqide su'al sorighan. Zhadot ependi, özining xitay kompartiyesige qarita qattiq pozitsiyesini ipadiligen we shundaqla hazirqi muhim mesilining Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kérishini cheklesh ikenlikini tekitligen.
Ijtima'iy taratqulardiki uchurlargha qarighanda, mezkur yighinning échilishigha a'it uchurlar yighin'gha nechche kün qalghanda élan qilin'ghan bolsimu, yighin'gha yüzdin artuq kishi qatnashqan.