Jéfféri nayis ependi: biz xelq, bu bizning salahiyitimizdiki eng yarqin belge

Muxbirimiz nur'iman
2022.01.13
uyghur-sot-kollegiyesi-AP.jpg “Uyghur sot kollégiyesi” ning bash sotchisi, ataqliq adwokat sir jéfréy nayis(Sir Geoffrey Nice) ependi sot hökümini jakarlimaqta. 2021-Yili 9-dékabir, london.
AP

Ötken yili 9-dékabir küni dangliq kishilik hoquq adwokati jéfféri nayis bashchiliqida en'gliyening london shehiride qurulghan “Uyghur sot kollégiyesi” birnechche qétimliq guwahliq anglash yighinlirida ispat toplash we tekshürüsh élip bérish arqiliq xitay hökümiti Uyghurlargha “Irqiy qirghinchiliq” yürgüzüwatidu, dégen hökümni chiqarghanidi. Mezkur sot kollégiyesi yene xitayning Uyghur we bashqa türkiy milletlerge yürgüzüwatqan basturush siyasetlirining “Insaniyetke qarshi jinayet” ikenlikini jakarlighan.

12-Yanwar küni “Xitaygha qarshi parlaméntlar komitéti” yeni “Aypek” (IPAC) sherqi jenubiy asiyadiki bir qisim kishilik hoquq teshkilatliri bilen birlikte “‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ning hökümi: xitayning irqiy qirghinchiliqi, insaniyetke qarshi jinayetliri we qiyin-qistaqliri” dégen témida tor yighini ötküzdi. Mezkur tor muhakime yighinigha “Uyghur sot kollégiyesi” ning bash sotchisi sir jéfféri nayis we uning sepdashliri, 21 dölettin 30 din artuq munazirileshküchi we 45 tin artuq yuqiri derijilik hökümet emeldarliri teklip bilen qatnashti.

Jéfféri nayis ependi échilish sözi qilip, “Uyghur sot kollégiyesi” we uning 11 türlük xizmet prinsipi heqqide toxtaldi.

U, “Uyghur sot kollégiyesi” ning “Xitay hökümiti Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatidu”, dégen hökümi heqqide toxtilip mundaq dédi: “‛Uyghur sot kollégiyesi‚ dikiler siyasiy pa'aliyetchi yeni aktiwist emes. Bizning köngül bölidighinimiz delil ispatlar. Shuni éytip öteyki, biz bu yerde jinayet izdimiduq, biz delil-ispatlar körsitiwatqan heqiqetni izdiduq. Biz duch kelgen mesililerning biri, biz nechche qétim xitayni ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ke qatnishishigha teklip qilduq. Ular qatnishishini ret qildi. Lékin ular neq meydanda bolmisimu, sot kollégiyemiz héchbir shekilde ularni nishan'gha almiduq. Ularni teklip qilduq, özliri qatniship özining ispatlirini otturigha qoymidi. Biz nishanimiz ularni qarilash emes peqet otturigha chiqqan delil-ispatlarni körsitish. Eger oxshimighan dölettin kelgen 9 kishi sizning dölitingizge qarshi oxshash gep qilsa siz qandaq hés qilisiz? méningche ular bu sotqa qatnishishi kérek idi. Lékin ular qatnashmidi. Biz toplighan delil-ispatlargha asasen höküm chiqarduq. Qolimizda bolmighan héchqandaq ispatqa tayanmiduq.”

Jéfféri nayis ependi sözini tamamlighandin kéyin yighin'gha qatnashqan her qaysi döletlerning parlamént ezaliri jéfféri nayis ependidin “Uyghur sot kollégiyesi” we hökümi heqqide so'allarni soridi.

“Uyghur sot kollégiyesi” ni resmiy sot emes, deydighan inkaslargha qandaq qaraydighanliqini sorighanda, u mundaq dédi: “Biz elwette sot emes, bu yaxshi teripi. Bizning héchqandaq hoquqimiz yoq, lékin bizning küchlük yérimizmu del shu yerde. Biz héchqandaq bir hökümetni, parlaméntni, sotni chong körmeymiz. Chünki ular meghlup bolsa, biz, xelq qilishqa tégishlik bolghan ishlarni xalighanche qilalaymiz. Eger bizning qolimizda muhim ispatlar bolup körsitishke toghra kelgende héch ikkilenmey körsiteleymiz. Bu heqiqeten resmiy sotning hökümidekla muhim. Bizning salahiyet körsitidighan kiyimlerge, belgilerge éhtiyajimiz yoq. Biz xelq, bu bizning salahiyitimizdiki eng yarqin belge.”

Jéfféri nayis ependi yene kollégiyening hökümi toghrisida so'al soralghanda, hökümning delil-ispatlar bilen chiqirilghanliqi we bu ispatlarning hökümetlerning, her qaysi munasiwetlik teshkilat we organlarning ishlitishi üchün ashkara halda tor betke qoyulghanliqini bildürgen. Shunga ijra'iyetning kollégiyede emes hökümetlerde ikenlikini tekitlidi.

Jéfféri nayis ependining jawablirigha yighin qatnashquchiliri qayilliqini bildürüshti, heqiqet üchün körsetken tirishchanliqlirigha rehmet éytishti.

Yighin küntertipi boyiche yighin'gha qatnashqan her qaysi döletlerning parlamént ezaliri “Uyghur sot kollégiyesi” ning “Xitay hökümiti Uyghurlargha ‛irqiy qirghinchiliq‚ yürgüzüwatidu, xitayning Uyghur we bashqa türkiy milletlerge yürgüzüwatqan basturush siyasetliri ‛insaniyetke qarshi jinayet‚” dégen hökümige nisbeten özi wekillik qilghan döletlerning pozitsiyesi heqqide ayrim-ayrim toxtaldi.

Amérika dölet mejlisi ezasi jif markliy mundaq dédi: “Amérikida, bizning xelqimiz shinjangda yüz bériwatqan mesililerge diqqet qiliwatidu. Hökümettiki oxshimighan pikirdiki partiyelermu xitayning Uyghurlargha yürgüzgen siyasitini ‛irqi qirghinchiliq‚ dep élan qildi. Amérika hökümiti kéler ayda ötküzülidighan béyjing qishliq olimpik musabiqisini diplomatik bayqut qilidighanliqini jakarlidi. Yéqinda baydin hökümiti ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini ilish qanuni‚ ni imzalidi. Yene qilishqa tégishlik nurghun ishlar bar. Dunyaning her qaysi jayliridiki hökümetlerningmu amérika hökümitige oxshash tedbirlerni ilishni ümid qilimen. Chünki köpligen hökümetler oxshash istratégiyeni qollinish üchün oxshash küch chiqarsaq ünümi téximu küchlük bolidu.”

Yighin'gha qatnashqan en'gliye, awstraliye, yéngi zélandiye, kanada, bélgiye we jenubi afriqa qatarliq döletlerning hökümet emeldarlirimu ayrim-ayrim halda öz dölitining xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan “Irqiy qirghinchiliq” gha qarshi emeliy heriketke ötküzüshke tirishidighanliqini bildürüshti.

En'gliye parlaméntida Uyghur mesilisini anglitishta aktip rol oynawatqan en'gliye parlamént ezasi nusret gheni söz qilip mundaq dédi: “Londonda qurulghan ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ méning hökümitimge özining rolini jari qildurush üchün nahayiti éghir bisim qiliwatidu. Irqi qirghinchiliq yüz bériwatqanliqi éniq bolghan mushundaq peytte en'gliye buninggha sel qarisa bolmaydu. Kéler peyshenbe küni men parlaméntta en'gliye hökümitini bu mesilide rolini jari qildurushqa chaqiriq qilimen. En'gliye hökümitimu, en'gliye xelqimu irqi qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlarning yene mejburiy emgekke séliniwatqanliqini bilishi kérek. Bizning kiyim ishkaplirimizdiki nurghun kiyimler Uyghur mejburiy emgiki arqiliq ishlepchiqirilghan. Shinjangdin kirgüzülidighan barliq mallar qara tizimlikke kirgüzülüshi kérek. Uyghur irqi qirghinchiliqigha chétishliq bolghan xitay emeldarlirigha qarita jaza tedbiri yürgüzülüshi kérek. Uyghur sot kollégiyesi nahayiti muhim ispatlar bilen teminlepla qalmastin, belki hökümetler, shirketler we shexsler inkar qilalmaydighan nahayiti jiddiy bir qirghinchiliqning yür bériwatqanliqini polattek pakitlar bilen otturigha qoydi.”

Mezkur yighin'gha qatnashqa döletlerning muhim emeldarlirimu pikir qatnashturup, xitayning jinayetlirige qarshi sükütte turmaydighanliqini ipadileshti.

Yighinning axirda dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi yépilish sözi qildi. U, dunya Uyghur qurultiyi we muhajirettiki Uyghurlar namidin “Uyghur sot kollégiyesi” ning körsetken tirishchanliqlirigha rehmet éytti.

U yene her qaysi hökümetlerni birlikte “Uyghur sot kollégiyesi” chiqarghan höküm, toplan'ghan delil-ispatlar we xelq'araliq qanunlargha tayinip xitayning jinayi jawabkarliqini sürüshte qilishqa chaqirdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.