Yalghuz xitayla emes, Uyghur mejburiy emgikige köz yumghan gérman shirketlirimu ze'ipleshmekte

Bu yil 10-ayda gérmaniye qatarliq 5 döletning qarshi chiqishigha qarimay, yawropa ittipaqi xitayning tokluq aptomobillirigha 45 pirsentlik tamozhna béji qoyup, xitayning erzan bahaliq aptomobillirini yawropa bazarlirida tökme qilip sétishining aldini almaqchi bolghan idi. Biraq bu jaza xaraktérlik tamozhna béji ezeldin Uyghur irqiy qirghinchiliqigha sel qarap kéliwatqan gérmaniyening wolkiswagén, BMW qatarliq chong aptomobil shirketlirigimu küchlük tesir körsetken.

“Jenubiy gérmaniye téléwiziyesi” 6-noyabir élan qilghan “Xitaydiki ajizliq BMW ning paydisining yimirilishini keltürüp chiqardi” namliq xewerde bayan qilishiche, merkizi gérmaniyening myunxén shehiride bolghan BMW aptomobil sana'iti guruhining bu yil xitaydin érishken kirimi 83.8 Pirsent töwenlep, ötken yilning oxshash mezgilige sélishturghanda, 1 milyard 700 milyon yawro ziyan tartqan.

Uzun yillardin buyan “Uyghur irqiy qirghinchiliqi bilen munasiwetlik” dep eyiblinip kéliwatqan wolkiswagén ötken ayda gérmaniyediki 3 aptomobil zawutini taqap, 30 mingdin artuq ishchining ishsiz qélishigha sewebchi bolghan idi. Bu shirketmu yawropa ittipaqi we gérmaniyening “Teminlesh zenjiri qanuni” ning küchlük zerbisige uchrawatqan bolup, yawropa ittipaqi ötken ayda maqullighan xitayning tokluq aptomobillirigha 45 pirsentlik tamozhna béji qoyush qararimu wolkiswagénning tereqqiyatining zor derijide chékinishige sewebchi bolghan. Xitay puqralirining istémal sewiyesining chöküshi, mehsulatlirining 50 pirsentini xitayda satidighan wolkiswagénning tijaritinimu sugha chilashturghan.

Yawropa ittipaqi bilen xitay otturisidiki sürkilishning yalghuz iqtisadiy jehettinla emes, belki yene siyasiy we qimmet qarash jehettinmu peyda bolidighanliqini ilgiri sürgen türkiye hajettepe uniwérsitétining oqutquchisi doktor erkin ekremning qarishiche, ikki terep otturisidiki toqunushning kölimining kéngiyish éhtimali bar iken. Uning tilgha élishiche, eger ikki terep otturisidiki toqunushlar kücheyse, Uyghurlar mesilisimu teng küchiyip mangidiken.

Amérikaning jaza tedbirliri we yawropa ittipaqining xitaygha qarita türlük qararlirining xitay iqtisadigha küchlük zerbe bériwatqanliqini tekitligen gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurbanning qarishiche, xitay hakimiyiti nöwette bu jazalardin qutulush üchün Uyghur mejburiy emgikidin yaralghan mehsulatlarni qoshna eller arqiliq éksport qilish yolini tutmaqta iken. Bu jehette yawropa ittipaqi bilen amérika qilishqa tégishlik téximu köp ishlar bar iken.

Gérmaniyede neshrdin chiqidighan “Iqtisad heptiliki” gézitining 5-noyabir élan qilghan “Tamozhna béji majirasida xitay yawropani parchilimaqchi” namliq xewerge asaslan'ghanda, xitayning soda ministiri wang wéntaw yéqinqi birqanche hepte ichide yawropa ittipaqigha eza on nechche dölette ziyarette bolup, yawropa ittipaqining tamozhna béjini azaytish üchün pa'al heriket qilmaqta iken. Uning heriketliri, emeliyette béyjingning yawropa ittipaqining birlikini parchilash meqsiti üchün xizmet qilidiken.