Gluksman: “Men bu qanunning Uyghur mejburiy emgikini chekleydighan qoral bolushigha kapaletlik qilimen”

Yawropa parlaménti qarap chiqiwatqan “Mejburiy emgek qanuni” heqqide toxtalghan rafa'il gluksman, bu qanunning Uyghur mejburiy emgikining aldini élish funksiyisege kapaletlik qilidighanliqini éytti.

Rafa'il gluksman ziyaritimiz jeryanida yene xitayning dölet hamiyliqidiki mejburiy emgek méxanizmi, yawropa parlaménti qarap chiqiwatqan qanunning yawropa ittipaqi- xitay munasiwetlirige körsitidighan tesiri qatarliq mesililer heqqide toxtaldi. U, eger xitay yawropa bilen bolghan munasiwitining yirikliship kétishini istimeydiken, mejburiy emgekke xatime bérishi kérek, dédi.

Fransiyelik siyasetchi rafa'il gluksman yawropa parlaméntida Uyghurlarni qollap kéliwatqan gholluq siyasiyonlardin biri bolup, u yéqinda mezkur parlaméntta qurulghan “Uyghur dostluq guruppisi” ning re'islikini üstige alghan idi.

Muxbir: Köp rehmet. Méning siz ishlewatqan mejburiy emgek buyumlirining yawropa bazirigha kirishining aldini élish qanuni toghrisida bezi so'allirim bar. Néme üchün hazirgha qeder yawropa ittipaqining mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa ittipaqi bazirigha kirishining aldini alidighan ehmiyetlik bir qanuni yoq. Buning sewebi néme dep qaraysiz?

Gluksman: Yawropa ittipaqi özini ochuq bazar dep qarighanliqtin, kontrol qilish mewjut emes. Bu intayin xeterlik bir ehwal bolup, men mejburiy emgek mehsulatlirining yawropa bazirigha kirishini cheklishimizge yardem béridighan shundaq bir qoralgha ége bolush meqsitide yillardin béri küresh qiliwatimen. Mana bu qanun uzun muddetlik siyasiy pa'aliyetning mehsuli. Démekchimenki, minglighan, yüzminglighan puqralar uni telep qilip keldi. Axiri, biz hazir komissiyening bundaq bir qanunni tonushturusha qoshulghan bir weziyet shekillendi. Biz parlaméntta muzakirini bashlaymiz. Démekki, bu  asasiy jehetti bir yéngi éraning tunj perdisi. Mesilen alayluq, eger bu qanun ma'ullan'ghandin kéyin, yawropadin mal sétiwalsingiz, xitay sadir qilin'ghan insaniyetke qarshi jinayetlerge shérik bolup qalidighan haletke xatime bérilidu.

Muxbir: Bir mutexessis, bu qanunning dölet qollighan mejburiy emgekni ünümlük chekleydighan iqtidari  yaki funkisiyesi yoqliqini, uning peqet xususiy shirketlerge qaritilghanliqini tilgha aldi. Sizche shundaqmu? sizche bu qanunnning Uyghur aptonom rayonliridiki Uyghurlargha qaritilghan mejburiy emgek we irqiy qirghinchiliqni yoqitish yaki tosushta ünümi bolamdu?

Gluksman: Men bu qanunning Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini chekleydighan ünümlük qoral bolushigha kapaletlik qilimen. Démekchimenki, bu, bizning bu qanunni telep qilishimizning birinchi sewebi. Uning berpa qilinish shekli, uning ijra qilinish usuligha baghliq. Shunga biz bu qanun maddilirigha bir az roshenlik élip kélishike tirishtuq. Lékin, men bu qanunning Uyghurlargha qaritilghan mejburiy emgekni tosushta ünümi yoq, dégen pikirge qoshulmaymen. Bu qanun hazir yézilghan péti boyiche bolghandimu xitay kommunist hakimiyitining quli bar bolghan bolghan Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini tosalaydu. Mana bu, bu qanunning meqsiti. Hemde biz bu nishanning hörmet qilinishigha kapaletlik qilimiz. Hazir biz parlaméntta bu heqte munazire élip barduq. Bu qanun meyli ghelibe qilsun yaki meghlub bolsun, parlamént, komissiye we kéngesh otturisida muzakire élip barimiz. Bu qorallar bügünki dunya duch kéliwatqan dölet hamiyliqidiki qulluq siyasiti, yeni Uyghur millitining qulluqqa sélinishidin ibaret eng chong qulluq siyasiting bir terep qilinishigha bérip taqilidu. Shunga biz bu qanning bu mesilini hel qilishigha kapaletlik qilimiz.

Muxbir: Köp rehmet. Eger bu qanun maqullansa, yawropa ittipaqining xitay bilen bolghan munasiwiti qandaq tesirge uchraydu? bu heqte endishiliringiz barmu?

Gluksman: Bilginingzdek, bu xitaygha qarshi yézilghan qanun emes. Elwette, u arimizdiki munasiwetke tesir körsitidu. Andin yawropa rehberliri, xitay rehberlirige qarap: “Biz bu qanunlarni silerge qarshi tüzüp chiqmiduq. Bu qorallarning soda we soda munasiwitimizge tesir körsitishni toxtitidighan yaxshi yoli bar, u bolsimu mejburiy emgekni toxtitish. Eger siz mejburiy emgekke sélish qilish pilaningizdin raz kechsingiz, undaqta, bu bizning munasiwitimizge tesir körsetmeydu.” deydu. Biz xitaygha qarshi qanun chiqarmaymiz. Mejburiy emgekke qarshi qanun chiqirimiz. Mesilen, biz igilik hoquqqa ige bolghan bolghachqa, istimalchilirimizni  mejburiy emgek mehsulatliridin qoghdash yüsidin qanun chiqirimiz. Shunga eger xitay hakimiyiti bu qorallar we uning ijra qilinish usulidin razi bolmisa, undaqta bu qanun xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan siyasitini özgertishi kéreklikini, andin ikki terep munsiwitining héchqandaq tesirge uchrimaydighanliqini körsitip béridu.

Muxbir: Köp rehmet. Mutexessisler we bir qisim siyasiy közetküchiler, yawropa döletlirining xitay tehditini asta-asta tonup yétidighanliqini we asta-asta ittipaqliship, xitayning tehditige taqabil turrush lazimliqini otturigha qoyushmaqta. Yawropa parlaméntining qarari boyiche, xitay irqiy qirghinchiliq qilidighan hakimiyet. Fransiye parlaménti we bashqa sekkiz dölet parlaméntliri oxshashla buni irqiy qirghinchiliq, dep étirap qilindi. Undaqta, sizche yawropa ittipaqining xitayning tehditige, bir irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet sadir qilghan döletke qarita kolléktip inkasi qandaq bolushi kérek?

Gluksman: Men bek semimiylik bilen éytsam, hazirgha qeder, yawropa ittipaqining inkasi bek ajiz, bek ajiz bolup keldi. Nöwette, korona wabasidin kéyin, yawropaliqlar özlirining prinsipliri we uzun muddetlik menpe'etini qoghdashqa éhtiyajliq, deydighan qarash shekilliniwatidu. Eger biz prinsiplirimizni we uzun muddetlik menpe'etimizni qoghdaymiz deydikenmiz, éniqki bizning xitay hakimiyiti bilen téximu küchlük qarshilishish halitige ötüshimzge toghra kélidu. Bizning buni qilishimiz shert. Emma biz téxi buninggha teyyarmu ? yaq, teyyar emes. Bu bir dawamlishiwatqan jeryan. Yawropaliqlarning oyghinish aldida turmaqta. Halbuki, bu mesilge qarita parlaménttin, komissiyedin, herqaysi eza döletlerdin yetküziliwatqan signallar ziddiyetlik. Gérmaniye bash ministiri yéqida béyjingda ziyarette boldi. Bumu bir arilash signal béridighan ehwal. Sizni  bir gérmaniyelik sodiger, wolkiswagén shirkitining bashliqi deyli, emeliyette sizning kelgüsingiz béyjing bilen bolghan munasiwetke baghliq. Eger u yerde 40 pirsent mashiningizni yasisingiz, 50 pirsent paydingiz xitay bazirigha chétishliq bolsa, éniqki, siz bérlin, biryussél we béyjing otturisidiki munasiwetning téximu yaxshi bolushini teshebbus qilisiz. Emma biz wolkiswagén shirkitining xitaydek muhim dölet bilen bolghan munasiwitimizning kelgüsini qarar qilishigha yol qoyamduq? biz yawropaliqlarning omumiy menpe'etining, yawropaliqlarning uzun muddetlik menpe'eti, istratégiyilik menpe'eti we pirinsiplirini asas qilghan-qilmighanliqini aldini oylishishimiz kérek. Eger biz buni yaxshi bir terep qilghandila, xitay hakimiyiti bilen arimizda nurghun chataq chiqidighanliqini andin tonup yétimiz.