Amérika dölet mejlisi: “Uyghur qirghinchiliqi dunyani oyghitishi lazim!”

Amérika dölet mejlisi qarmiqidiki amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitéti chaqirghan mexsus guwahliq yighinida mezkur yighinining re'isi, awam palata ezasi mayk gallagér (Rep. Gallagher) Ependi söz qilmaqta. 2023-Yili 23-mart, washin'gton.

Uyghur qirghinchiliqi heqqide qaral élin'ghili xéli uzun bolghan bolsimu, türlük siyasiy we iqtisadiy sewebler tüpeylidin bu heqtiki munasiwetlik tedbirlerning bu yéngi qabahetni toxtitishqa ajiz kéliwatqanliqi, shuningdek bu halning dunyawi birlik élishtin yiraq boluwatqanliqi köplep melum bolushqa bashlidi. Shuning bilen birge yéngi tereqqiyatlar bu halning Uyghurlardin halqip hazir bir dunyawi mesilige qarap yüzliniwatqanliqini ashkara qildi. Ene shu xil ré'alliqning nöwettiki ehwaligha qarap chiqish üchün amérika dölet mejlisi qarmiqida yéngidin teshkil qilin'ghan “Amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitéti” Uyghur diyaridiki lagér shahitliri we munasiwetlik mutexessislerni teklip qilish arqiliq üch sa'etlik mexsus guwahliq bérish yighini chaqirdi.

Aldi bilen mezkur komitétning re'isi, amérika awam palatasining ezasi mayk gallagér (Mike Gallagher) söz aldi. U sözide ramizan éyi bashliniwatqan we dunyaning herqaysi jayliridiki musulmanlar tunji “Qur'an” ayetliri nazil bolghan xasiyetlik ayni qutluqlawatqan mushu minutlarda islam dinigha étiqad qilidighan Uyghurlarning jaza lagiérliridiki qirghinchiliqqa duch kéliwatqanliqini, xitay kompartiyesining bu qirghinchiliqqa biwasite jawabkar ikenlikikni tekitlep: “Bu komitétta biz qilmaqchi bolghan ishlarning biri shuki az dégendimu kelgüsi 50 yilda, yeni shinjangdiki qirghinchiliq 21-esirdiki bir qabahetlik misal teriqiside eslen'gende, héchqandaq bir siyasiyon yaki meblegh salghuchi we yaki birer uniwérsitétning prézidénti perzentlirining közige tikilip turup ‛bizning bu ishlardin xewirimiz bolmaptiken‚ démeslikke képillik qilish” dédi. Arqidin nobél tinchliq mukapatining sahibi, “Yehudiy zor qirghinchiliqi” ning shahitliridin éli wésél (Elie Wiesel) ning oghli élisha wésél (Elisha Wiesel) ning bu qétimqi guwahliq yighinigha ewetken widiyoloq sözini anglatti.

Élisha wésél sözide Uyghur qirghinchiliqining nöwette eyni waqittiki “Yehudiy zor qirghinchiliqi” gha oxshiship qéliwatqanliqini alahide tekitlidi. U sözide öz waqtida “Hergiz qaytilanmaydu” dep wede bérilgen qirghinchiliqning hazir Uyghurlarning béshigha kéliwatqanliqini, bu halni hazir mushu dunyada yüz bériwatqan eng chong kölemdiki jinayet, dep qarashqa bolidighanliqini, bundaq ehwalda xuddi merhum dadisi köp qétim tekitligendek “Qirghinchiliqqa köz yumushqa bolmaydighanliqini, bolupmu bu hal birawning irqi, diniy étiqadi yaki siyasiy köz qarishi seweblik shundaq bolghanda buninggha téximu süküt qilishqa bolmaydighanliqini tilgha aldi. .

Arqidin “Amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitéti” ning hey'et ezasi raja krishnamorti (Raja Krishnamoorthi) söz aldi. U sözide nöwette melum bolghan türlük maddiy ispatlarni tekitlesh bilen birge Uyghur qirghinchiliqining dawam qiliwatqan ré'alliq ikenlikini, shuning bilen birge bu ré'alliqning hazir kölem jehette kéngiyiwatqanliqini, nawada “Hergiz qaytilanmaydu” dégen tarixiy wedini ré'alliqqa aylandurush zörür bolsa bu qabahetlik ré'alliqqa hélihem bolsimu yüzlinishning hergizmu kéchikkenlik bolmaydighanliqini tekitlidi. Uning qarishiche, xitay kompartiyesining Uyghur qirghinchiliqi bir kéchidila “Tokkide” otturigha chiqip qalghan hadise emes. Eksiche, bu nechche on yilliq estayidil teyyarliq körüshtin kéyin ijra qilin'ghan zor qurulush. Xitay kompartiyesi otturigha qoyghan “Nesebini üzüp tashlash, yiltizini késip tashlash, alaqisini boghup tashlash, menbesini üzüp tashlash” dégendek yétekchi idiyeler buni toluq delillep béridu. Del shundaq bolghanliqi üchün hazir az dégendimu ikki milyon adem lagérgha qamalghan hemde rohiy we jismaniy qiynaqning nishanigha aylinip qalghan؛ 500 ming sebiy a'ilisidin juda qilin'ghan, minglighan onminglighan qiz-chokanlar mejburiy yosunda perzentlik bolalmas qiliwétilgen. Sansizlighan kishiler mejburiy emgekning qurbanigha aylan'ghan. Netijide hazir paxta we küntaxta buningdiki eng muhim témilardin bolup qalghan. Lagér téshidiki milyonlighan kishiler bolsa xitay hökümitining mutleq nazaret méxanizmi astidiki üsti ochuq türmiside yashashqa mejbur bolghan. Shunga pütün dunyadiki musulmanlar ramizan ötküzüwatqan mushundaq minutlarda islam étiqadi seweblik qirghinchiliqqa uchrawatqan Uyghurlar üchün bu qilmishning jawabkarlirini sürüshte qilish tolimu zörür.

Arqidin Uyghur diyaridiki lagér shahitliridin gülbahar xatiwaji we qelbinur sidiq sözge chiqip öz kechmishliridin qisqiche guwahliq berdi. Terjimanning yardimide bayan qilghan ehwallardin lagérda körgen wehshiylikler, jümlidin rohiy we jismaniy qiynaqlar, yémek-ichmektin qiynash, namelum dorilar, jinsiy xorluq we tajawuz qilmishliri, siyasiy ménge yuyush pa'aliyetliri, til we diniy étiqadni yoqitish heriketliri, “Terbiyelesh merkizi” dep atilidighan bu orunlarning türmilerdinmu qattiq bashqurulidighan mu'esseseler ikenliki qatarliqlar mejlis ehlining yürek-baghrini ezdi.

Lagér shahidlirining addiy, emma tesirlik bayanliri mejlis ehlige xitay kompartiyesi ijra qiliwatqan qirghinchiliqning meyli kölem meyli derije jehette eyni waqittiki natsistlar gérmaniyesining qirghinchiliqidin qélishmaydighan qebih qilmish ikenlikini bekmu janliq teswirlep berdi.

Lagér shahitliridin kéyin mutexessisler qatarida amérika xelq'ara diniy étiqad erkinliki komitétining re'isi nuri türkel, “Kommunizm qurbanliri xatire fondi” ning tetqiqatchisi doktur adryan zénz (Adrian Zenz), washin'gton shehridiki “Yehudiy zor qirghinchiliqi xatire muzéyi” ning aliy tetqiqatchisi niyawmi kikolér (Naomi Kikoler) qatarliqlar söz aldi. Shu qatarda nuri türkel nöwettiki ré'alliq heqqide toxtilip amérika hökümiti otturigha qoyghan hemde ijra qilishqa bashlighan bu heqtiki tedbirlerni qizghin alqishlaydighanliqini bildürdi. Shuning bilen birge bu jehette otturigha chiqqan “Uyghur kishilik hoquq qanuni” we bashqa qanunlarni téximu estayidil ijra qilish, mejburiy emgek mehsulatlirigha qaritilghan cheklimini toluq ada qilishqa tirishishning zörürlükini tekitlidi. Nuri türkelning qarishiche, amérika we bashqa gherb dunyasidiki soda sahesining Uyghurlarni mejburiy emgekke sélish bedilige ishliniwatqan mehsulatladin menpe'etlinish qilmishi emeliyette Uyghurlarni qirghin qilishqa shérik bolghanliqqa barawer bolup qalghan. U, bu xildiki qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetler heqqide söz bolghanda buning qandaqtur “Munazire témisi yaki ikki terep munasiwitidiki mesililer” emeslikini, insaniyetke qarshi jinayetler jümlisidin orun alidighan qirghinchiliqqa qarshi dest turushning dunya üchün tallash emes, belki zörüriyet ikenlikini, chünki buning hazir Uyghurlardin halqip dunyagha yéyiliwatqan bir apet bolup qéliwatqanliqini keskinlik bilen eskertti. Shuning bilen birge amérika hökümitige Uyghur qirghinchiliqini cheklesh we toxtitish üchün 27 türlük tewsiyesini sundi.

Doktur adryan zénzmu shu qatarda söz aldi. U sözide xitay hökümiti ijra qiliwatqan Uyghurlarni tehdit, dep qarash chüshenchisi asasida Uyghurlarning tughut nisbitini sün'iy wasitiler bilen astilitish qilmishi, shuningdek ötken üch yilda Uyghurlardiki tughut nisbitining biraqla töwenlep, xitay hökümitining Uyghur nopusini milyonlighan sanda azaytish urunushigha yol échilghanliqini, buning bolsa tipik bolghan qirghinchiliq qilmishi ikenlikini sanliq melumatlar we bashqa maddiy ispatlar arqiliq yighin ehlige süretlep berdi. U shu qatarda amérika hökümitige bu heqte teklip sunup Uyghur qirghinchiliqining bash jawabkarliri bolghan hazirqi we ilgiriki merkiziy hökümet emeldarlirigha jaza élan qilish, amérika hökümiti özlirining zimmisidiki qirghinchiliqning aldini élish mejburiyitini qandaq ada qilish heqqide ashkara ipade bildürüsh, shuningdek amérika hökümiti amérika tewesidiki meblegh salghuchilarning xitaydiki türlük meblegh sélish pa'aliyetlirini, jümlidin pénsiye fondini pay chéki qilip ishlitish qilmishini qet'iy cheklesh lazimliqini tekitlidi.

Niyawmi xanim Uyghur qirghinchiliqi heqqidiki ehwallarni tonushturush bilen birge, buningda saqliniwatqan bir qisim mesililernimu körsitip ötti. Uning qarishiche, Uyghurlar duch kéliwatqan qirghinchiliq emeliyette yehudiylar eyni waqitta bashtin kechürgen qirghinchiliqtin bek chong perq qilip ketmeydu. Emma hazir amérika hökümti'i bu qirghinchiliqni tosush we chekleshke yalghuz kélip qéliwatqan bolup, bu jehette amérika hökümiti herqaysi hökümetler, Uyghur teshkilatliri we bashqa mu'esseseler bilen birlikte Uyghurlarni qoghdap qélishta dunyawi hemkarliq ornitishi lazim. .

Guwahliq yighini jeryanida nöwette yalghuz lagérdiki Uyghurlarningla emes, belki lagér téshidiki hemde erkin dunyadiki Uyghurlarningmu oxshimighan derijide buning derdini tartiwatqanliqi, shu qatarda erkin asiya radiyosining muxbirlirigha oxshash xitay hökümitining zulumlirini pash qilghuchilarning buning üchün oxshimighan bedellerni tölewatqanliqi mexsus tilgha élindi. Guwahliq bérishtin kéyin komitét ezaliri oxshimighan nuqtilardin Uyghur qirghinchiliqi heqqide guwahchilardin so'allar soridi. Komitét ezalirining so'allirining köplüki, bolupmu komitét ezalirining adettikidin tashqiri halda bu qétimqi guwahliq yighinigha toluq qatnashqanliqi bu qétimqi pa'aliyetning qanchilik muhim dep qaralghanliqidin bésharet bermekte idi. Köpligen so'al-jawab we muhakimilerdin kéyin yighin sahibixani bolghan “Amérika-xitay istratégiyelik riqabet pewqul'adde komitéti” ning ezaliri Uyghur qirghinchiliqi heqqide amérika we gherb dunyasi téximu küchlük we emili bolghan tedbirlerni élishi kérek, dégen mezmunda ortaq tonush hasil qildi. .

Melum bolushiche, shu künning özide yene “Tik-tok” ning ijra'iye emeldari jow showzi (Shou Zi Chew) amérika dölet mejliside guwahliq bérip amérika siyasyonlirining “Tik-tok” heqqidiki köpligen so'allri'igha duch kelgen. Shu qatarda xitay kompartiyesining “Tik-tok” qa bolghan kontrolluqi, “Tik-tok” ning xususiy uchurlarni toplishi qatarliq ehwallarni inkar qilish bilen birge qayta-qayta ‍üch qétim soralghan “Uyghurlarning ziyankeshlikke uchrishi” heqqidiki so'algha jawab bérishtin bash tartqan.