Heptilik xewerler (30 - öktebirdin 5- noyabirghiche)


2004.11.05

Uyghur wekilliri dunya hunlar birliki yighinigha qatnashti

Öktebirning 29- künidin 31- künigiche wéngiriyining paytexti budapéshitte ötküzülgen dunya hunliri qurultiyigha yawropa sherqiy türkistan birliki we dunya Uyghur qurultiyi namidin perhat muhemmedi hem ümid agahi qatarliq ikki kishi qatnashqan. Ular dunya hunliri birlikining re'isi we bashqa munasiwetlik erbablarning qizghin qarshi élishigha érishti.

Ümid agahi yighinda besh minut Uyghur tilida sözlep, nöwette Uyghur xelqi duch kéliwatqan türlük qiyin mesililerni shuningdek Uyghurlarning hunlarning ewladliri bolush süpiti bilen hunlar bilen teqdirdash ikenlikini bayan qilghanda 10 mingdin artuq adem qatnashqan bu murasimda güldiras –alqish sadaliri yangrighan. Uyghur wekillirining éytishiche؛ hunlar birliki buningdin Uyghurlargha türlük yardemlerni bérishke teyyar ikenlikini bildürüshken. Dunya hunliri birlikining gérmaniye shöbisining bashliqi doktor yamish ependi erkin radi'o asiya radi'o istansisi arqiliq Uyghur tili bilen pütün Uyghurlargha salam yollaydighanliqini bildürgen. Uyghur wekillirini körgen hunlar yighliship,ularni wéngiriyige kélishke dewet qilgha iken.

Dunya hunliri birliki chong teshkilatlarning biri bolup, uning 52 dölette shöbisi bar iken. Uning ezalirining sani köp bolup, ijtima'i-iqtisadiy, siyasiy we ammiwi asasi xéli küchlük iken.

Qazaqistan Uyghur wekilliri qizghin kütüwélindi

Ötken heptide qazaqistan jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining 7 kishilik wekiller ömiki Uyghur élida 5 kün ziyarette bolghan.

Bu ömek Uyghur aptonom rayoni da'irliri teripidin alahide qizghin kütüwélin'ghan. Uyghur aptonom rayoni da'irliri ulargha türlük yardemlerni bérishke teyyar ikenlikini jümlidin medeniyet sahesidiki bérip –kélishlerni kücheytishni tekitligen.

Qirghizistan Uyghur téléwiziye programmisining xatire küni

Qirghizistan Uyghurliri özlirining "intizar" namliq Uyghurche téléwiziye programmisining tesis qilin'ghanliqining 15 yilliqini xatirlidi.

Ayda bir qétim , 30 minut bérilidighan mezkur Uyghurche programma 1989-yili sowét ittipaqi hökümiti teripidin tesis qilin'ghan bolup, gerche sowét ittipaqi yimirilgen bolsimu, lékin qirghizistan hökümiti uni emeldin qalduriwetmey dawamlashturup kelgen.

Bu murasimda yene kishiler bishkek hökümitidin mezkur programmining waqtini uzartishni telep qilghan.

Dini kontrolluq kücheytilmekte

Xitay tor béketlirining uchurigha qarighanda xitay kompartiyisi partkom yéqinda Uyghur élining her qaysi wilayet, nahiyilirige diniy pa'aliyetlerni kontrol qilish üchün uqturush chüshürgen. Dunya Uyghur qurultiyining ashkarilishiche؛ mezkur uqturushning mezmunida diniy sorunlarni qattiq nazaret qilish, yilda tekshürüp turush, qanuniy jehettin tizimgha aldurush, mukapat tarqitish we bashqa köpligen maddilar bar iken.

Amérikidiki tunji Uyghurche CDpilastinkisi

Yéqinda özbékistanliq ataqliq naxshichi sultan memetning "weten" namliq wchd pilastinkisi maryland shitatida neshir qilindi. Bu, Uyghurlarning medeniy hayatidiki zor weqedur.

Gu'antanamodiki Uyghurlar mesilisi

Ötken heptide amérika tashqi ishlar ministirliki yene bir qétim kubadiki gu'antanamo herbiy bazisida tutup turiliwatqan uygurlarni xitaygha qayturmaydighanliqini jakarlighandin kéyin, xitay da'irliri yene ularni qayturup bérishni telep qilghan.

Amérika terep ularning xitaygha qayturulsa, hayatining xewpke uchrishi mumkinliki shuningdek ularning özliriningmu xalimaydighanliqini körsetken.

Bu xewer tarqalghandin kéyin, xelqara metbu'atlarda türlük mulahiziler élan qilin'ghandin sirt yene Uyghur teshkilatliri we Uyghur jama'etliri özlirining amérikining insanperwerlikige bolghan teshekkürlirini bildürüshti shuningdek buning Uyghurlarning siyasiy hayatida muhim rol oynaydighanliqini körsetti. Amérikidiki siyasiy pa'aliyetchi sidiq haji rozi ependi buni amérikining Uyghur siyasitidiki muhim netije dep körsetti.

Déhqanchiliq béji bikar qilinidiken

Ötken heptidiki xitay resmi xewerlirige qarighanda xitay hökümiti 2005-yilidin bashlap, Uyghur élining 30 namrat nahiyisi we 15 chégra nahiyiliride déhqanchiliq béjini bikar qilidighanliqini élan qilmachi iken. Uyghur küzetküchilirining bildürüshiche؛ eger undaq bolsa, yilliq otturiche kirimi 1000 yü'ange yetmeydighan Uyghur déhqanlirining iqtisadiy hayatida melum yéngiliqlarning bolushi perez qilinsimu, lékin bu siyasetning emililishishi heqqide hazirche bir nerse déyish tes iken.

Xelqara xewerler

Amérikidiki prizdénti saylimi axirliship, netijide prizdénti bush ghelbe qazinip, yene 4 yilliq möhlet bilen amérika qoshma shitatlirining prizdéntliqigha saylan'ghan. Démokratlar partiyisidin kélip chiqqan jon kérrining érishken awazi bushtin kéyin turghan, bushqa téléfon bérip, özining uni tebrikleydighanliqini bildürgen nutuq sözlep, özining qollighuchilirigha rehmet bildürgen. Bush we mu'awin prizdénti dik chénnimu nutuq sözlep, saylighuchilargha rehmet éytti hemde amérikining kélichikining téximu ümidlik bolidighanliqini bildürdi.

Afghanistanning prizdént saylimi axirliship, netijide xamid karzay afghanistanning prizdéntliqigha saylan'ghan.

Xewerlerge qarighanda xitayning xénen ölkisining jongmaw nahiyiside yüz bergen tungganlar bilen xenzular arisidiki toqunushta az dégende 20 kishi ölgen 42 kishi yaridar bolghan. Bu mahiye xitay armiyisi teripidin pütünley qorshalghan. Xitay axbarat wastiliri bu weqede ölgenlerning sanini azraq bildürmekte.

Bezi uchurlargha qarighanda bu weqedin xewer bashqa ölkilerdiki tungganlar tushmu-tushtin öz qérindashlirigha yardemge kelgen. Tunggan-xenzu toqunushi ilgirimu bashqa ölkilerde yüz bergen bolup, bu yéngi weqe emes iken. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.