Heptilik xewerler (17-iyundin 23-iyun'ghiche)

Amérikidiki Uyghur jama'iti üch qétim kolléktip iptarliq pa'aliyiti ötküzdi

Uyghur xelqi 2017-yilliq ramizanni xitayning eng qattiq diniy cheklimisi astida kütüwaldi. 

Muhajirettiki Uyghur jama'iti, shu jümlidin amérikidiki Uyghur jama'iti ramzan kirgendin buyan 3 qétim kolléktip iptarliq ötküzüp, hör dunyadiki Uyghurlarning barghanséri küchiyiwatqan jama'etchilik rohini, diniy we milliy kimlikini namayan qildi.

Iptar pa'aliyitide söz qilghan amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi, “Chet'eldiki Uyghurlarning bir jaygha jem bolup kolléktip iptarliq pa'aliyiti ötküzüshi, wetendiki éghir ré'alliqqa nisbeten hör dunyaning inkasi bolup qalghusi” dédi. 

Ablimit damollamning türmidiki qiyin-qistaqta hayatidin ayrilishi chet'ellerde küchlük inkas qozghidi

Ablimit damollam 1980-yillardin 1990-yillarning bashlirighiche bolghan ariliqta qeshqerde til-téxnika mektipi échip, köpligen ixtisas igiliri bilen diniy sahediki bilim ademlirini yétishtürgen zat idi.

Yéqinda ablimit damollamning tutup kétilgenliki heqqide xewer tarqalghandin kéyin, radiyomiz qeshqerdiki saqchixanilardin ehwal sürüshtürüp uning türmide wapat bolghanliqini delillidi.

80 Yashliq ablimit damollamning xitay türmiside hayatidin ayrilishi pütün dunyadiki Uyghurlar arisida küchlük inkas qozghidi. Muhajirettiki Uyghur teshkilatliri bu munasiwet bilen arqa-arqidin bayanat élan qilip, xitayning dölet zorawanliqini qattiq eyiblidi.

Bir qisim emeldarlarning Uyghur yéziqini qayta özgertish heqqidiki teshebbusi ghulghula peyda qildi

Uyghur til-yéziqining 20-esirdin buyan köp qétim islah qilin'ghanliqi, bolupmu xitay bilen rus kommunizmining her qétimliq siyasiy heriketliride “Özgertish” nishani qilin'ghanliqi melum.

Yéqinda turpan sheherlik pochta-télégraf idarisining mu'awin bashliqi qadir hémit ochuq teshebbusname élan qilip, “Uyghur kona yéziqining kompyutér dewrige maslishalmighanliqini, latin yéziqigha qaytidin köchüshning zörürlüki” ni otturigha qoyghan.

Bu teshebbus chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliri arisida küchlük ghulghula qozghidi. Amérikidiki Uyghur ziyaliyliridin doktor qahar barat ependi bilen Uyghur akadémiyisining bashliqi, doktor abdulhemid qaraxan ependi buning xitayning “Siyasiy gherizi” arilashqan teshebbus ikenlikini ilgiri sürdi.

Péshqedem yazghuchi haji mirzahid kérimi özining qeshqerde tehdit astida yashawatqanliqini bildürdi

80 Yashqa yéqinlashqan péshqedem edib haji mirzahid kerimi Uyghur bügünki zaman edebiyat tarixidiki muhim yazghuchilarning biri. 

Uning hazirghiche “Judaliq”, “Sultan se'idxan”, “Sultan abduréshitxan”, “Mirza ababekri”, “Yüsüp xas hajib” qatarliq tarixiy romanliri oqurmenler bilen yüz körüshken. 1958-Yilidiki “Yerlik milletchilikke qarshi heriket” te yazghuchining “Sanduq ichidiki bowaq” namliq esiri hujumgha uchrap, özi onnechche yillap türmide yatqan.

Yazghuchi haji mirzahid kerimi yéqinda radiyomiz ziyaritini qobul qilip, qeshqerdiki öyining ikki qétim saqchilar teripidin axturulghanliqini, romanlirining élip kétilgenlikini we özining nazaret astida yashawatqanliqini bildürdi.

Kelpindiki Uyghur balining a'ile terbiyisi heqqidiki sin körünüsh Uyghur élidiki yuqiri bésimliq siyasiy atmosféradin dérek bermekte

Xitayning Uyghur élida yolgha qoyuwatqan atalmish “Qosh tilliq” yesli ma'aripi milyonlighan Uyghur balilirini a'ile, jem'iyet we mekteptiki milliy medeniyet terbiyisidin mehrum qilmaqta.

Yéqinda kelpin nahiyisining achal bazirida süretke élin'ghan bir qisqa sin körünüshi ijtima'iy taratqularda ashkarilan'ghan bolup, uningda ikki-üch yashliq bir Uyghur balining shi jinpingdin tartip taki yerlik emeldarlarning isimlirigha qeder yadqa bilidighanliqi körsitilgen.

Muhajirettiki Uyghur serxilliri bu heqte inkas qayturup, mezkur widéyo nöwette Uyghur diyaridiki balilar duch kéliwatqan ijtima'iy paji'ening ich yüzini échip körsetmekte, dep tekitlidi.

Xitay arxé'ologliri bortaladiki bir qedimiy xarabiliqni qézishqa bashlighan

Xitay arxé'ologlirining yéqinda bortala shehirining dalat baziridiki bir qedimiy xarabiliqini qézishqa bashlighanliqi melum.

Xitay taratqulirining ilgiri sürüshiche, bu qétimliq qézishning meqsiti mezkur xarabiliqning xitayning sung yaki mongghullar qurghan yüen sulalisi bilen bolghan munasiwitini éniqlash iken. 

Yéqinda chén chüen'go ürümchide chaqirilghan arxé'ologiye xizmet yighinida “Shinjang arxé'ologiyisining nishani shinjangning ezeldin tartip junggoning zémini ikenlikini ispatlashqa qaritilishi kérek” dégen. Biraq bezi tarixchilar, chén chüen'goning sözini “Ilmiy tetqiqat erkinlikige xilap” dep tenqid qilmaqta.