Heptilik xewerler (26-noyabirdin 2-dékabirghiche)

Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri

Uyghur élida eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning sani dawamliq örlimektiken

1-Dékabirdiki “Dunya eydiz küni” munasiwiti bilen muhajirettiki Uyghur jama'iti we sehiye sahesidiki munasiwetlik kishiler Uyghur élining 2016-yilliq eydiz yuqum ehwaligha yéqindin diqqet qilmaqta.

Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazaritining 29-noyabir künidiki eydizning aldini élish axbarat yighinidin melum bolushiche, bu yil 10-ayning axirighiche Uyghur élidin bayqalghan eydiz yuqumdarliri bilen eydiz bimarlirining sani 39840 neperge yétip, ötken yilidin körünerlik ashqan.

Uyghur élidiki eydiz yuqumdarlirining jenubtiki aqsu, qeshqer we xoten qatarliq Uyghurlar merkezlik olturaqlashqan wilayetlerde dawamliq éship bérishi sehiye sahesidikilerni yenimu endishige salmaqtiken.

Da'iriler Uyghur élida “Qosh tilliq yesli” lerni köpeytidighanliqini bildürgen

Xitay hökümitining Uyghur aptonom rayonidiki yéza, qishlaqlarda “Qosh tilliq yesli” lerni dawamliq köpeytmekchi bolghanliqi diqqet qozghimaqta.

Uyghur aptonom rayonluq da'iriler 28-noyabir küni mexsus yighin échip, 2017-yili pütün Uyghur élidiki qosh tilliq yeslilerning sanini 4387 ge, jenubtiki qosh tilliq yeslilerni 3223 ke yetküzüshni qarar qilghan. Buning bilen aqsu, qeshqer, xoten, qizilsu qatarliq wilayet, oblastlardiki qosh tilliq yesliler pütün Uyghur diyaridiki qosh tilliq yesliler nisbitining 74% ni igileydiken.

Dunya Uyghur qurultiyi bu heqte köp qétim bayanat élan qilip, xitay hökümitining Uyghur élida yürgüzüwatqan ma'arip sahesidiki éritip tügitish istratégiyesining asasliqi yesli ma'aripini nuqta qiliwatqanliqini pash qildi.

Da'irilerning Uyghur yéza, qishlaqlirida tansini omumlashturushqa küchewatqanliqi ashkarilandi

Uyghur élidin kelgen inkaslardin melum bolushiche, da'irilerning yéza, qishlaqlardiki Uyghur yashlirini tansa oynashqa teshkillewatqanliqi, hetta heydekchilik qiliwatqanliqi melum bolmaqta.

Yéqinda ijtima'iy taratqularda tarqalghan sin körünüshlirimu da'irilerning qeshqer, xoten we aqsu qatarliq wilayetlerdiki yéza yashlirini tansa oynashqa mejburlawatqanliqini delillimekte.

Bu heqte radi'omizgha inkas bergen arzu nurmemet jéjyang ölkisining yiwu baziridin yurtlirigha qayturulghan Uyghur tijaretchilerning kent kadirliri teripidin tansa öginishke mejburlan'ghanliqini bildürdi.

Pasport yighiwélish uqturushi chiqirilghandin kéyin türkiyedin öy sétiwalghan Uyghurlar awarichilikke uchrimaqtiken

Da'irilerning Uyghur élidiki ahalilerning pasportini yighiwélish uqturushi xelq'ara taratqularda küchlük ghulghula qozghawatqan bir peytte, chet'elge chiqip-kiridighan yaki chet'elde öy sétiwalghan Uyghurlarning awarichilikke duch kéliwatqanliqi melum bolmaqta.

Igilinishiche, yéqindin buyan soda-sétiq yaki sayahet bilen türkiyege chiqqan we yaki türkiyedin öy sétiwalghan Uyghurlarning saqchilarning so'al-soraqlirigha uchrawatqanliqi bilinmekte.

Istanbulda tijaret qiliwatqan nur shirkitining mudiri sabirjan ependi bu heqte pikir bayan qilip, xitay da'irilirining bu xil teqibliri türkiyediki Uyghurlarning öy mülük we sayahetchilik shérketlirigimu tesir körsitiwatqanliqini bildürdi.

Yawropa insan heqliri soti abduqadir yapchan délosi heqqide qarar élan qilghan

Yawropa insan heqliri soti 11-ayning 30-küni türkiye saqchi da'iriliri teripidin tutup turuluwatqan diniy zat we jama'et erbabi abduqadir yapchan délosi heqqide qarar élan qilghan.

Mezkur qararda abduqadir yapchanni xitaygha yaki türkiyedin bashqa üchinchi bir döletke ewetishke bolmaydighanliqi, türkiyening yawropa insan heqliri sotigha eza dölet bolush süpiti bilen mezkur sotning qararigha hörmet qilishi lazimliqi körsitilgen.

Bu heqte inkas qayturghan istanbuldiki sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetulla oghuzxan ependi yawropa insan heqliri sotining bu qararini qarshi alidighanliqini bildürdi.

Xitay memliketlik islam dini jem'iyitining 10-qétimliq qurultiyida “Diniy ashqunluq” qa qarshi muqam tekitlen'gen

Xitay memliketlik islam jem'iyiti 26-noyabirdin 28-noyabirghiche béyjingda 10-qétimliq wekiller qurultiyi chaqirip, yéngi nöwetlik rehberlik orginini élan qilghan. Mezkur jem'iyetning re'isliki bilen bash katipliqigha yene tunggan musulmanliri körsitilgen. Uyghurlardin körsitilgen namzatlar peqetla mezkur jem'iyetning 20 neper mu'awin re'isi ichide az sanliq orunni teshkil qilghanliqi melum.

Melum bolushiche, qurultayda “Xitay islam dini jem'iyitining nizamnamisi” ge tüzitish kirgüzülüp, “Diniy esebiylik” ke qarshi turush we islam dinini xitayche alahidilikke yüzlendürüshte ching turush tekitlen'gen.

Muhajirettiki Uyghur közetküchiler bilen diniy sahediki erbablar bu heqte jiddiy inkas qayturdi. Dunya Uyghur qurultiyi diniy ishlar komitétining mudiri turghunjan alawidin pikir bayan qilip, xitayning islam dinini öz menpe'iti üchün xizmet qildurush siyasitini tenqid qildi.