Heptilik xewerler (12 - séntebirdin 18 - séntebirgiche)

Dunya axbaratida Uyghurlar

Hörmetlik oqurmenler, heptilik muhim xewerler sehipimizge xush keldinglar, aldi bilen Uyghurlar weziyitige munasiwetlik uchur we melumatlarni eslep öteyli.

Xitay hökümiti 9‏ - ayning 12 ‏ - küni ürümchide, yingne hujumi élip barghan, dep qolgha alghan Uyghurlargha jaza höküm qilishqa bashlidi. Tunji qétimda xitayning ürümchi sheherlik ottura soti üch Uyghurni 7 yildin 15 yilghiche qamaq jazasigha höküm qilghan. Ularning ikkisi 19, 20 yashlardiki oghul, yene biri yéshi 22 yashliq qiz iken.
 
Ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi arqidinla yene 4 kishi üstidin sot échip, ularni ayrim - ayrim halda 8 yildin 15 yilghiche muddetlik qamaq jazasigha höküm qildi.

'Xitay üchür tori'da bayan qilinishiche, ürümchide 'yingne hujumi' déyilgen délolar üstide sotlash arqiliq éniqlan'ghan ehwallargha qarighanda, tursunjanning yingne bilen hujum qozghaydighan 'yer asti teshkilati' yotqan yingnisi, ilghuch, chish kolighuchlarni qollinip hujum qilghan.

'Yingne hujumi' dep atalghan bundaq hujum hazir xitayning bashqa ölkiliridimu ewj alghan.
 
Shinxu'a axbarat agéntliqi düshenbe küni xewiride xitay da'irilirining yingne hujumigha uchrighan dep qaralghan 250 adem üstidin tekshürüsh élip bérilghanliqini, lékin bu kishilerning qan terkibide radi'aktipliq, zeherlik yaki ziyanliq maddilar bayqalmighanliqini bildürgen.

Xitayning jama'et xewpsizlik ministirliqi aqsuda térrorchi guruhlar pash qilindi, dep élan qildi. Bu heqte élan qilghan xewiride, ürümchi weqesidin kéyin aqsuda 20 dane partlatquch bomba bayqalghanliqini, térrorchilar pilanini emelge ashurushtin burunla shinjang saqchiliri teripidin pash qilinip, séyt hamut obul qatarliq 6 neper Uyghurning qolgha élin'ghanliqini jakarlidi.

Xitayning 'shinjang xewer tori'da bayan qilinishiche, aqsuda 'térrorchi guruh' dep atalghan délogha munasiwetlik 6 neper Uyghur 8‏ - ayning 26 ‏ - küni qolgha élin'ghan iken, emma jama'et xewpsizlik ministirliqi bu uchurni 9‏ - ayning 16 - küni élan qilghan.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi xitay hökümitining Uyghurlarni xelq'aragha térrorchi qilip körsetmekchi boluwatqanliqini eyiblidi.

Uyghur élining jiddiy weziyiti tüpeyli, amérika Uyghur rayoni heqqide sayahet agahlandurushi élan qildi. Amérika tashqi ishlar ministirliqining ötken shenbe küni chiqarghan sayahet agahlandurushida 'amérikining xitayda turushluq elchixanisi hazir shinjanggha barghan amérika puqralirining ehwalini inchikilep közitiwatidu' dep körsitildi.

Shundaqla amérika puqralirini 'mushu künlerde xitayning Uyghur rayonligha sayahet qilghili bérishta bixeterlikini oylishi kérek, bolupmu ürümchige sayahet qilghili barghanlar ' dep tekitlidi.

Fransiye axbarat agéntliqining xewer qilishiche, tinch okyandiki palaw dölitining prézidénti jonson toribi'ong güentanamodiki Uyghurlardin az dégende 4 kishining palawgha yerlishidighanliqini bildürgen. Ularning öktebirning otturilirida güentanamodin ayrilishi mumkinliki ilgiri sürülmekte.

Güentanamoda qélip qalghan 13 neper Uyghurning ichidiki bashqilarning özi baridighan makanni tallap bolghan bolsimu,bu heqtiki uchurlar téxi metbu'atqa ashkarilanmidi.

14 - Séntebir jenwede échilghan b d t kishilik hoquq komitétining 12 - nöwetlik yighinida, b d t kishilik hoquq komitétining aliy komissari Navy Pillay xanim söz qilip, xitay hökümitini ürümchi we lasa weqelirining kélip chiqish seweblirini qayta közdin kechürüshke chaqirghan.

Navy Pillay Xanim sözide, üzining yéqinda shinjang we shizangda yüz bergen weqelerge yéqindin köngül boluwatqanliqini eskertken. Rayondiki kemsitish siyasiti we az sanliq milletler hoquqining dexli - terüzge uchrash ehwalini qayta közdin kechürüshke chaqirghan. Navy Pillay Xanim b d t kishilik hoquq komitétining ghayisini yene bir qétim tekitlep, dunyada kemsitish bolmighan jem'iyet berpa qilish we barliq kishilerge barawerlik élip kélish bizning ghayimiz. Héchqandaq bir dölet mana bu jehettiki mes'uliyettin özini qachuralmaydu," dep körsetken.

Choshqa zukam yuqum ehwali heqqide élan qiliniwatqan statistikiliq yéngi melumat hem xewerlerge qarighanda, nöwette choshqa zukam pütün dunya miqyasida yenimu téz sür'ette tariliwatqan bolup, Uyghur élidiki choshqa zukam wirusi yuqumdarlirining sanida yene örlesh körülgen bolup, 17 séntebir, yuqumdarlirining sani68 ge yetken buning 55i ürümchide 13 nepiri qarimay we maytaghda éniqlan'ghan. Yuqumdarlar ichide ölgenler melum bolmighan.

Shinxu'a torining xewirige qarighanda, 16 - séntebirgiche bolghan ariliqta xitay boyiche éniqlan'ghan choshqa zukam yuqumdarlirining sani on ming 200neperdin ashqan.

Choshqa zukam wirusi dunyada 3 mingdin artuq kishining jénigha zamin bolghan.

Dunyaning siyasiy, iqtisadiy we ijtima'iy weziyitige nezer

Bu bir hepte ichide dunya weziyitide yüz bergen yéngi özgirishler shundaqla Uyghurlar qiziqidighan bir qisim muhim weqe hem hadisilerge köz yügürtsek:
 
Amérika prézidénti obama 9‏ - ayning 11 - küni, xitaydin import qilin'ghan aptomobil balunliridin üch yilighiche chégra béji élish heqqidiki qarar layihisige imza qoydi. Bu qarar 26‏ - chisladin bashlap ijra qilinmaqchi idi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi bu belgilimige naraziliq inkasini qayturup, amérikining bu herikiti" dunya iqtisadining baldurraq eslige kélishige paydisiz" dep bildürgen. Xitay terep, junggo ishlepchiqarghan balonlarning 40%ning ékisport qilinidighanliqini, buning üchtin bir qisimi amérikigha ékisport qilinidighan bolup, egerde amérika terep 35% baj alghanda, junggoning bu mehsulatlirining amérikigha éksport qilinalmaydighanliqini, buning junggo üchün bir milyard dollar ziyan élip kélidighanliqini tekitligen.

Amérika prézidénti barak obamaning yuqiri derijilik yardemchiliridin aqsarayning meslihetchisi waléréy jerrét bashchiliqidiki 3 kishilik wekiller ömiki daramsalani ziyaret qili'ip, 13 - séntebir küni tibet rohani dahisi dalay lama bilen körüshüp 2 sa'et söhbette bolghan.
 
Amérika prézidénti barak obama 11 - ayda xitayni ziyaret qilmaqchi. Dalay lama yéqinda özining öktebirde washin'gitonni ziyaret qilidighanliqi we bu jeryanda barak obama bilen körüshüshni xalaydighanliqini bildürgen idi.

Xitay amérika terepning darimsalada tibet dahisi dalay lama bilen körüshkenlikige naraziliq bildürgen. Xitay bayanatchi sözide, her qandaq bir döletning her qandaq yerde, her qandaq nam astida dalay lama bilen körüshüshige qarshi ikenlikini yene bir qétim tekitligen.

Ferghane agéntliqining qazaqistan menbeliridin neqil keltürüshiche, 14 - séntebir küni "nur weten" partiyisining mu'awin re'isi darxan kalétayéf bayanat élan qilip, nazarbayéfning qazaqistan'gha qoshqan xususiy töhpisi üchün uni bu döletning menggülük prézidénti qilip békitishni ilgiri sürgen. 2000 - Yili qazaqistan parlaménti " döletning birinchi prézidénti" dep atalghan bir qanun chiqirip, nursultan nazarbayéfning musteqil qazaqistan dölitini qurghan töhpisige yuqiri baha bergen hemde uninggha shu namda ordén teqdim qilghan idi.

Qazaqistan asasiy qanuni boyiche nursultan nazarbayéfning prézidéntliq möhliti 2012 - yili toshidu. Biraq, 2007 - yilidiki yéngi qanun boyiche prézidént yene ikki nöwet wezipe ötesh mumkinkinchilikige ige bolup, shundaq bolghanda, nazarbayéfning 2012 - yili yene qayta saylinip wezipe ötüshining éhtimalliqimu mewjut iken.

Hörmetlik oqurmenler, waqit munasiwiti bilen heptilik muhim xewerler sehipimiz mushu yerde tamamlaymiz, ötken bir heptilik barliq anglitishlirimiz shundaqla bashqa munasiwetlik toluq melumatlargha istansimiz tor békitining bashqa sehipiliri arqiliq ige bolalaysiler.