Һәптилик хәвәрләр ( 20 - сентәбирдин 26 - сентәбиргичә )

Президент буш б д т омумий йиғинида әркинлик үчүн күрәш қилғанларға давамлиқ ярдәмдә болидиғанлиқини билдүрди

23 - Сентәбир күни ню - йорк шәһиридә бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң йиллиқ омумий йиғини башланған болуп, пүтүн дунядики дөләтләрниң башлиқлири иштирак қилған бу йиғинда америка президенти җорҗ бушму сөз қилип, бирләшкән дөләтләр тәшкилатини террорлуққа қарши күрәш қилиш билән мустәбитликкә қарши турушни тәң орунға қоюшқа вә йеңидин мәйданға кәлгән демократик дөләтләрни изчил қоллашқа чақирди.

Җорҗ буш сөзидә америкиниң дуняниң һәр қайси җайлиридики кишилик һоқуқ вә әркинлик үчүн күрәш қиливатқанларни қоллашни давамлаштуридиғанлиқини тәкитләп, " биз әркинлик үчүн күрәш қилғучиларниң һәммисигә һәмдәмдә болушини давамлаштуримиз" дегән.

Б д т ниң омумий йиғинида хитай баш министири вен җабавму сөз қилип, хитайниң тәрәққиятини мәдһийилигән,әмма у йиғиндин сирт чәтәлләрдики хитай жорналистлириға сөзлигинидә хитайниң иқтисади - сиясий ислаһатни давамлаштуруп, чирикликкә қарши туридиғанлиқини тәкитлигән.

Хитай яш өсмүрләр арисида идийиви тәрбийә һәрикити башлиди

Б д т омумий йиғини ечиливатқан бу күнләрдә уйғур елидә миллий бөлгүнчиликкә қарши туруш һәрикәтлири давамлишиватқан болуп, уйғур аптоном районлуқ партком уйғур елиниң һәммә җайлирида яш - өсмүрләргә болған сиясий идийиви тәрбийини күчәйтишни тәшәббус қилған.

Яш өсмүрләргә қаритилған бу идийиви тәрбийә бериш долқунида вәтәнпәрвәрлик, аталмиш " үч хил күчләр" гә қарши туруш, муқимлиқни қоғдаш мәзмунлири асас қилинған.

Буниңдин илгири уйғур аптоном райони рәиси нур бәкри кадирлар йиғинида сөз қилғанда, идеологийә саһәсидики миллий бөлгүнчиликкә қарши туруш, сиясий идийиви тәрбийини күчәйтиш тәләп қилған иди. Нөвәттә, нур бәкриниң сөзлириниң әмәлийлишишкә башлиғанлиқини инкас қилинмақта.

Америка ташқи ишлар министирлики диний әркинлик доклати елан қилди

9 - Айниң 19 - күни америка ташқи ишлар министирлики дунядики һәр қайси дөләтләрниң 2008 - йиллиқ диний әркинлик вәзийити тоғрисида доклат елан қилди. Бу доклатта хитай вә башқа бир қисим дөләтләрдики диний әркинлик әһвалиниң йәнила еғир икәнлики билдүрүлгән болуп, буниңда уйғурларниң диний әркинлик әһвалиғиму орун берилгән.

Доклатта " тибәт буддистлири, уйғур мусулманлириға охшаш диний гуруһлар вә аз санлиқ милләтләр диний етиқади, тили вә милли мәдәнийәт җәһәттики алаһидилики түпәйлидин иҗтимаий кәмситишкә учримақта," дәп әскәртилгән.

Мәзкур доклатта 2007‏ - йили һәҗ қилған уйғур һаҗиларниң 2006 - йилқидин 3100 киши азайғанлиқи тәкитлинип, уйғурларниң диний паалийәтлиригә чәклимә қоюлуватқанлиқи пакитлар билән көрситилгән. Хитай ташқи ишлар министирлики баянат елан қилип, америкиниң бу доклатиға наразилиқ билдүрди.

Совет - хитай мунасивәтлириниң бузулушидики асаслиқ сәвәбләр тәһлил қилинди

10 - Айниң 1 - күни җуңхуа хәлқ җумһурийитиниң қурулған дөләт байрими күни, 1949 - йили мав зедуң рәһбәрликидики бу дөләтниң қурулушида сабиқ совет иттипақиму муһим рол ойниған болуп, сталин һөкүмити җуңго коммунистлири баштин ахири қоллиғандин сирт йәнә шәрқий шималдики японийә армийисидин олҗиға чүшкән қорал - ярақларни коммунистларға берип, уларниң қораллинишида муһим рол ойниған иди.

Совет иттипақи һәтта мав зедоңға җуңхуа хәлқ җумһурийитини муддәттин бурун қурушни шуниңдәк уйғур елигә тездин қошун киргүзүшни тәшәббус қилип, һәрбий айропиланлирини аҗритип, хитай азадлиқ армийисини уйғур елиға тошуған иди. Бирақ, совет иттипақи билән хитай 1960 - йилиғичә яхши мунасивәттә болсиму, бирақ бирдинла бузулуп, 25 йилдин артуқ вақит рәқиблик җәрянини баштин кәчүрди.

Һазир рус вә хитай тарихчилири әйни вақитта совет - хитай мунасивәтлириниң бузулуп, кетишидики түп сәвәбләр һәққидә тәтқиқат йүргүзүп, бир қанчилиған әсәрләрни елан қилди. Хитай вә рус тарихчилириниң қаришичә, асаслиқи, сталинниң әйни вақитта мав зедоңға соғуқ муамилә қилғандин кейин, униңға нисбәтән қорсиқида наразилиқ сақлиған.

Болупму, сталинниң уйғур ели, шәрқий шимал қатарлиқ җайларда өз имтиязини тикливелиши, мав зедоңни нарази қилған болуп, сталин өлгәндин кейин, аста - аста совет иттипақиниң тәсирини сиқип чиқарған, нәтиҗидә мунасивәтләр бузулушқа қарап йүзләнгән икән. Мав зедоң сталинни җуңго инқилаби мәсилисидә төт хаталиқ өткүзди дәп әйиблигән икән.

Түркийидики MPL телевизийә қанилида уйғур мәсилиси

Һәр дүшәнбә күни ахшам саәт 9:35 тә түркийидики MPL телевизийисидә түркистанбул намлиқ, түрк дуняси һәққидә бир программа тарқитилмақта.

Буниңға түркийидики қазақлардин йетишип чиққан зиялий әхмәт түркоз риясәтчилик қилидикән. Бу телевизийә программисида уйғур дияриниң әһвали, һазирқи мәсилилири вә башқилар тонуштурилидикән.

Нөвәттә, мәзкур телевизийә программисиниң түркийә җамаитиниң уйғур диярини чүшинишидә муһим рол ойнайдиғанлиқи илгири сүрүлмәктә.

Муһәммәд имин буғраниң шәрқий түркистан тарихи әрәбчидә нәшир қилинди

Сәуди әрәбистандики уйғур зиялийси, тәрҗиман муһәммәд қасим һаҗимниң тәрҗимә қилиши билән 20 - әсирдики мәшһур уйғур сиясийонлири вә тарихчилиридин бири муһәммәд имин буғраниң " шәрқий түркистан тарихи" намлиқ китаби әрәб тилида нәшир қилинип тарқитилди.

Тәрҗиман бу әсәрни әслидә 1998 - йили әрәбчигә тәрҗимә қилип тәйярлиған болсиму, бирақ түрлүк сәвәбләр түпәйлидин нәшир қилиш имканийити болмиған, пәқәт он йилидин кейин йоруқ көргән.

Муһәммәд имин буғраниң бу әсири 1940 - йили кабулда нәшир қилинған вә 1980 - йилларда истанбулда бир қетим һәмдә 1998 - йили йәнә бир қетим нәшир қилинған болуп һазирчә пәқәт уйғур тилидила чиққан иди.