Маракәш мәһкимисиниң идрис һәсән һәққидики қарариға болған әйибләшләр күчәймәктә

Маракәш кишилик һоқуқни қоғдаш бирлики (LMDHH) өткән йили 19-июл маракәштә қолға илинған уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчиси идрис һәсәнниң хитайға қайтурулуш қарарнамисигә қарита дөләт башлиқи әзиз аһнушқа очуқ хәт әвәткән.

Очуқ хәттә маракәш кишилик һоқуқни қоғдаш бирлики мәзкур қарарниң маракәшниң хәлқарадики образиға еғир тәсир көрситидиғанлиқини вә идрис һәсәнниң қийин-қистаққа вә өлүм тәһдитигә учраш мумкинчиликиниң интайин юқирилиқини ейтқан. Тәшкилат йәнә идрис һәсәнни хитайға қайтуруш қарариниң маракәшниң қанунлириға вә хәлқара кишилик һоқуқ принсиплириға зит икәнликини билдүрүп, һөкүмәтни идрис һәсәнни хитайға қайтуруш қарарини әмәлдин қалдурушқа вә уни дәрһал қоюп беришкә чақириқ қилған.

Биз мәзкур тәшкилат билән алақилишишкә тиришқан болсақму, һечқандақ җаваб алалмидуқ.

Идрис һәсәнниң аяли бузәйнур ханим зияритимизни қобул қилип, идрис һәсәнни хитайға қайтуруп бериш қарариниң инсанлиққа вә кишилик һоқуқ принсиплириға ят икәнликини, маракәшниң мәзкур хата қарардин дәрһал йениши вә хитайниң ирқи қирғинчилиқ җинайәтлиригә шерик болуштин сақлиниши керәкликини ейтти.

15-Декабир күни маракәш мәһкимиси идрис һәсәнни хитайға қайтуруш қарарини елан қилған болуп, мутәхәссисләр вә кишилик һоқуқ паалийәтчилири мәзкур қарарниң қануни бир қарар әмәсликини, әксичә идрисниң давасиға сиясий бир һөкүм чиқирилғанлиқини тәкитләп кәлмәктә. Маракәш билән хитай оттурисида иқтисадий вә сиясий бәзи келишимнамиләр имзаланған болуп, бу әһвал һәр икки дөләттики кишилик һоқуқ вәзийитиниң техиму илгириләп чекинишигә сәвәб болуши мумкин икән.

5-январ күни маракәш хитай билән һәмкарлиқ пилани имзалап, “бир бәлвағ бир йол” қурулушини ортақ бәрпа қилиш истратегийәсини оттуриға қойған. Нөвәттә маракәш шималий африқидики тунҗи болуп “бир бәлвағ бир йол” қурулуши үчүн хитай билән һәмкарлиқ пилани имзалиған дөләт болуп, мутәхәссисләр идрис һәсәнниң хитайға қайтурулуш қарариниң “бир бәлвағ бир йол” қурулуши әтрапида маракәш билән орнатқан келишимнамиләр билән мунасивәтлик болуш еһтималлиқиниң мумкин икәнликини илгири сүрмәктә. Бундин бурун мисир, ливийә, тунис, алҗирийә вә маракәшни өз ичигә алған бәш шималий африқа дөлити “бир бәлвағ бир йол” тәшәббуси тоғрисида ортақ келишимнамә имзалиған болуп, маракәш мәзкур келишимнамини йолға қойған тунҗи дөләт һесаблинидикән.

Хитай ишлири мутәхәссиси мәмәттохти атавулла зияритимизни қобул қилип, маракәш вә хитай оттурисидики сиясий вә иқтисадий мунасивәт вә буниң уйғурларниң кишилик һоқуқ вәзийитигә көрситидиған тәсири тоғрисида тохталди.

Маракәш2016-йили имзаланған маракәш-хитай җинайәтчиләрни өзара қайтуруп бериш келишими бойичә идрис һәсәнни хитайға қайтурушни қарар қилғаниди. Мәзкур қарар хәлқарада кишилик һоқуқ паалийәтчилири вә мунасивәтлик хәлқаралиқ органлар тәрипидин қаттиқ әйибләнмәктә. Нөвәттә б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң тән җазасиға қарши туруш комитети идрис һәсәнниң делосиға арилишип, өзиниң хәлқара әһдинамиләрдики вақитлиқ тәдбир қоллиниш механизмини ишқа салған. Идариси һәсәнниң хитайға қайтурулуш җәряни вақитлиқ тохтитилған болсиму, һәр вақит хитайға қайтурулуш хәвпи мәвҗут икән.