Piroféssor alimjan inayet: “Ilham toxti Uyghurlargha musteqilliqtin bashqa yol yoqluqini körsitip bergen heqiqiy milliy qehrimanimiz”

“Ilham toxti we uning nobél tinchliq mukapati namzatliqigha körsitilishining ehmiyiti” dep atalghan tor muhakime yighinidin körünüsh. 2024-Yili 24-noyabir

 Yéqindin buyan köpiyiwatqan xitay hökümiti teripidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan ataqliq Uyghur ziyaliysi ilham toxtini 2024-yilliq nobél tinchliq mukapatining namzatliqigha körsitish we uning xizmetlirini xatirileshke a'it türlük pa'aliyetler qatarida Uyghur akadémiyesimu Uyghur mutexessislerning qatnishishida muhakime yighini ötküzdi.

RFA/Arslan

Merkizi istanbuldiki Uyghur akadémiyesining uyushturushi bilen 27-yanwar shenbe küni ötküzülgen “Ilham toxti we uning nobél tinchliq mukapati namzatliqigha körsitilishining ehmiyiti” dep atalghan tor muhakime yighinida Uyghur akadémiyesi aliy meslihetchisi piroféssor alimjan inayet ependi söz qilip, ilham toxtini nobél tinchliq mukapatining namzatliqigha körsitish pa'aliyitini dawam qildurushni tekitlidi. U, ilham toxtini “Uyghur xelqining heqiqiy milliy qehrimani” dep teriplidi.

 U, mundaq dédi: “Piroféssor ilham toxti ependi, xitaydek mustebit, diktator bir dölette kommunist guruhning hakimiyitide milyonlarche kishi sözleshke jür'et qilalmaywatqan heqiqetlerni dadilliq bilen meydan'gha chiqip otturigha qoyghan, Uyghur xelqining heq-hoquqlirini qoghdash üchün qanunning üstünlükini qoghdash üchün, adaletni, démokratiyeni, kishilik hoquqni qoghdash üchün ghayet zor jasaret we pidakarliq körsetken bir kishi. U özining qeyser iradisi, jasariti bilen yalghuz Uyghur xelqiningla emes belki, dunya xelqiningmu hörmitige sazawer boldi. U, aptonomiye siyasitining yalghan we saxta mahiyitini ilmiy emgekliri arqiliq we özining emeliyiti arqiliq ispatlap bergen, Uyghur xelqige aptonomiyening yalghan ikenlikini, musteqilliqtin bashqa yolning yoqluqini özning emeliy hayati arqiliq körsitip bergen bizning heqiqiy milliy qehrimanimiz. Men ilham toxtigha cheksiz hörmitimni bildürimen” .

Mezkur muhakime yighinida yene dunya Uyghur qurultiyi mu'awin re'isi zübeyre shemsidin xanim we ilham toxtini qollash guruppisining bashliqi enwer jan ependimu söz qildi.

RFA/Arslan

Zubeyre shemsidin xanim ilham toxti we uning élip barghan heq-hoquq küreshliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Ilham toxti eyni zamanda weten ichidiki weziyetnimu közitip chiqqan. Uningdin sirt ottura asiya, koréye, pakistan qatarliq ellerning weziyitini körüp we Uyghurlar üchünmu bir yol tépish kérek dep shu waqitning weziyitidin paydilan'ghan. U waqittiki weziyette bésim mewjut bolsimu Uyghur diyarigha sélishturghanda ichkiride bir'az erkinchilik bar idi” .

 Zubeyre shemsidin xanim, eyni waqitta özining ichkiri xitayda oquwatqan dewride xitay da'irilirining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan bésim siyasetlirini xitaylar üstidin yürgüzmigenliki, xitaylarning Uyghurlardin erkin ikenlikini, ilham toxtining xitayning ashu azraq bolsimu erkinlik yochuqidin paydilinip Uyghur xelqini qutuldurush, heq-hoquqlirini qoghdash üchün yol izdesh nishanini shu yerde otturigha qoyalighanliqini, ilham toxtini Uyghur ziyaliyliri arisidin yétiship chiqqan jasaretlik bir ziyaliy dep qaraydighanliqini tekitlidi.

RFA/Arslan

 Yighinda söz qilghan ilham toxtini qollash guruppisining bashliqi enwerjan ependi, ilham toxtining bir ziyaliy bolush süpiti bilen Uyghur xelqining heq-hoquqi we erkinlikini qanuniy jehettin küntertipke keltürüp hem xitay ziyaliylirigha hem dunyagha we yawropaliqlargha chüshendürüshke tirishqanliqini, biraq xitayning uni tutqun qilip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilip türmige qamighanliqini tekitlidi.

Enwerjan ependi, ilham toxtining 28 dölet eza bolghan yawropa ittipaqi teripidin her xil mukapatlargha érishkenliki, uning xitay dégendek jinayetchi emes, bölgünchi emes belki xelqining azadliqi üchün küresh qilghan, adalet we heq-hoquq küreshchisi dep resmiy tonulghanliqini tekitlidi.

Köpchilik birdek halda ilham toxtining nobél tinchliq mukapati namzatliqigha layiq ikenliki we uning mezkur mukapatqa érishishing Uyghur xelqining siyasiy, ijtima'iy we milliy hoquqlirini qolgha keltürüshte, xelq'ara jem'iyetning qollishigha érishishte zor rol oynaydighanliqini mu'eyyenleshtürdi.

Ilham toxtigha a'it bu tor yighinigha Uyghur akadémiyesi wexpisi re'isi doktor meghpiret kamal riyasetchilik qilip, aldi bilen ilham toxtining ish-pa'aliyetlirini tonushturup ötti.

 Béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti ependi, 2014-yili xitay hakimiyiti teripidin bölgünchilik jinayiti bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghandin buyanqi10 yil mabeynide xelq'ara kishilik hoquq qoghdighuchilarning qollishigha ériship, “Saxarof erkinlik mukapati “ “Martén annalis kishilik hoquq mukapati”, “Wéymar erkinlik mukapati” we türkiyede “Türk dunyasi isma'il gaspirali mukapati” qatarliq 10 din artuq xelq'araliq mukapatqa érishken.

Ilham toxti ilgiri-kéyin bolup jem'iy 4 qétim “Nobél tinchliq mukapati” gha namzatliqqa körsitilgenidi.