Ilshat hesen: “Xitayning yalghanchiliq teshwiqati Uyghurlargha qaritilghan irqiy qirghinchiliqni yoshuralmaydu”

(Ongdin solgha) amérika maliye ministiri sitiwin minuchin, prézidént donald tramp we tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo ependiler aqsaraydiki muxirlarni kütüwélish yighinida. 2020-Yili 29-may, washin'gton.

Amérika hökümiti xitayning Uyghurlargha qaratqan basturushini “Irqiy qirghinchiliq” dep atishi bilen xitay taratqulirida buninggha qarshi naraziliq teshwiqatliri kücheydi.

Bu xil teshwiqatlarda hökümetning orunlashturushi bilen sözleshke mejbur qilin'ghan Uyghurlar amérika qatarliq gherp döletlirining xitayning Uyghur siyasitini “Érqiy qirghinchiliq” dep atishini “Yalghanchiliq” we “Oydurmichiliq” dep eyiblidi.

“Tengritagh” torining 2021-yili 1-ayning 27-künidiki sanida, Uyghur aptonum rayonluq xelq hökümiti ishxanisining shinjang mesilisi heqqide muxbirlargha bayanat bérish yighini chaqirghanliqi, bu yighinda “Terbiyilesh mektepliri” ni tügetken oqughuchilarning öz kechmishlirini bayan qilish arqiliq muxbirlarning so'allirigha jawap bérishke uyushturghanliqi xewer qilin'ghan.

Melum bolushiche, Uyghur aptonum rayonluq hökümet teripidin orunlashturulghan mezkur yighinda, xitay taratquliri muxbirlirining sorighan so'alliri bolsun yaki ulargha jawap bergen kursantlarning bayanlirida bolsun, asasiy nishan amérikagha hujum qilish bolghan. Yeni gherp taratqulirida muhim téma boluwatqan Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi we qul emgikige séliliwatqanliqi inkar qili'in'ghan؛ amérika qatarliq gherp döletliri, xelq'ara kishilik hoquq organliri we gherptiki musteqil taratqular qattiq eyiblen'gen.

Xewerde atalmish “Terbiyelesh mektepliri” ni tügetken kursantlar özlirining “Terbiyelesh mektepliri” de diniy esebiylik idiyesining qamalidin qutulup, réyal jem'iyetke yüzlen'genlikini bildürgen. Ular yene “Terbiyelinish” arqiliq qanun éngi we dölet tili sewiyesi östürgenlikini, muqim xizmet pursitige érishkenlikini, normal turmush kechürüwatqanliqini bayan qilghan. Amérika qatarliq gherbtiki xitaygha qarshi küchlerning “Junggoning shinjang siyasitige qara sürkishige qet'iy qarshi turidighanliqi” ni bildürgen.

Yerkendiki “Terbiyelesh mektipi” ni tügitip chiqqan memetniyaz imin niyaz xitay merkiziy xelq radiyo-téléwiziye istansisining “Chégra sirtidiki taratqular ‛lagér‚ din qoyup bérilgen bir qisim Uyghurlarning mejburiy paxta térishqa orunlashturulghanliqini xewer qildi, emeliy ehwal mushundaqmu?” dégen so'aligha jawap bérip: “Chégra sirtidikiler ‛terbiyelesh mektepliri‚ ni ‛tutqunlar lagéri‚ dep ataptu, bu jöyligenlik” dégen.

U yene “Terbiyelesh merkezliri” heqqide toxtilip: “Terbiyilesh merkezliri bizning radikal diniy idiyening kontrolliqidin qutulushimizgha yardem berdi. U yer hergizmu ‛tutqunlar lagéri‚ emes, biz özimizning dölitide kespimizni erkin tallash hoquqqigha ige, héchkim bizni melum ishni qilishqa mejburlighini yoq. Biz terbiyelesh merkizidin chiqqanlarning paxta térishqa mejburlighanliqi heqqidiki xewerlerni anglimiduq. Hazir pen-téxnika tereqqiy qildi, paxta térish ishchilirighimu éhtiyaj yoq,” dégen.

Emma u özining “Terbiyelesh merkizi” de ögen'genlirini bayan qilip: “Terbiyelesh merkezliride bizning asasliq ögen'genlirimiz dölet boyiche ortaq ishlinidighan til, qanuniy sawatlar, kespiy bilim we radikalliq idiyesini tügitish qatarliqlar boldi,” dégen.

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyining xitay ishliri mudiri élshat hesen ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining bu xil teshwiqat xewerlirining özini aqlashni meqset qilghan yalghan xewerler ikenlikini, emeliyette xitay hökümitining bu xil yalghan teshwiqatlirida özining basturush siyasitining heqiqiy mahiyitini ashkarilap qoyidighanliqini bildürdi.

Uning qarishiche, xitayning Uyghurlarning diniy étiqadi, örp-aditi, ana tili qatarliq milliy kimliklirini mejburiy yoqitishqa urunuwatqanliqi, Uyghurlarni qul emgekchilerge aylandururiwatqanliqidek irqiy qirghinchiliq siyasitining delilliri, ularning mushu xil teshwiqat xewerlirining özidila ashkarilinip kétidiken.

Ilshat hesen ependi Uyghur aptonum rayonluq xelq hökümiti teripidin uyushturulghan atalmish “Shinjang mesilisi heqqide muxbirlargha bayanat bérish yighini” we xitayning xotendiki melum yesli heqqidiki teshwiqat filimini neqil keltürüp, xitay hökümet taratqulirining so'allirigha jawap bérishke uyushturulghan bu 6 neper korsantning jawablirigha intayin diqqet qilish kéreklikini tekitlidi.

Yéqinda xitayning xotendiki melum yeslidiki Uyghur balilar heqqide tarqatqan teshwiqat filimide, pütünley xitay tilida terbiyeliniwatqan, Uyghur ana tilini sözliyelmeydighan Uyghur balilirining muxbirning ziyaritini qobul qilghan körünüshi körsitilgen.

Ilshat hesen ependi yene bu xil teshwiqat xewerliride xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan “Érqiy qirghinchiliq” siyasitini inkar qilish, Uyghurlargha yürgüzüliwatqan zulum siyasitini perdazlap körsitish meqset qilin'ghan bolsimu, emma bu xil teshwiqatlarda sözleshke mejbur bolghan kishilerning bayanliridin xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan zulum siyasitining heqiqi détalliri haman ashkarilinip qalidighanliqini bildürdi.