Uyghur yéziliridiki namrat mektepler munazire témisi bolmaqta

Yéqinda xitaydiki “ Sinna” qatarliq ammiwi tor béketlirige yollan'ghan yeken nahiyisi damsi yézisidiki melum bashlan'ghuch mektepning, ishik-dériziliri taxtay bilen mixliwétilgen, nur ötüshmeydighan,parta-orunduqsiz sinipta ders anglawatqan namrat balilar,namda ishxana dep atalghan emma ish üstilimu bolmighan öyde orunduq üstige nanlirini tizip ghizaliniwatqan ikki neper yéza oqutquchisining süriti tordashlar arisida munazire qozghidi.

“Sinna” qatarliq ammiwi tor béketliride inkas yazghan tordashlarning beziliri bu mektep üchün i'ane toplap, oqughuchilargha parta-orunduq, mu'ellimlerge üstel élip bérishni muraji'et qilghan bolsa, yene bezi tordashlar Uyghur rayonidiki xitay tilidiki mekteplerning ilghar oqutush esliheliri bilen Uyghur tilidiki mektepler arisidiki perqni sélishturup, yekendiki Uyghur bashlan'ghuch mektipige oxshash ehwalning köpligen Uyghur mektepliridiki ortaq ehwal ikenlikini otturigha qoyghan. Yene beziler Uyghur aptonom rayoni da'irilirini tenqidlep,hökümet da'irilirining rayondiki milliy ma'aripqa köngül bölmeywatqanliqini, hökümet teshwiq qiliwatqan “Tereqqiyat qurulushi”din bu yerge köchmen bolup kelgen xitaylar we ularning perzentliri behrimen boluwatqanliqini otturigha qoyup, bu xil tengsiz siyasetning özgertilishini telep qilghan.

Yeken nahiyisi damsi yéza mektipining “Sinna” torigha yollan'ghan süretlerdin yette parchisi “Uyghurbiz” torida élan qilin'ghan xewerge kirishtürülgen bolup, Uyghur biz torining xewiride yene sinna tor békitidiki inkaslardinmu neqil élin'ghan. Xewerde bayan qilinishiche,yerken isimlik bir tordash öz naraziliqini “Esli ma'aripta bolsimu barawer siyaset yürgüzülüshi, oqutush eslihelirini barawer teqsim qilish pirinsipi yolgha qoyulushi kérek idi. Hemmisi oxshashla junggo grazhdani bolghandin kéyin, barawer mu'amilige oxshash teqsimatqa érishken bolsa toghra bolatti!” dégen jümliler bilen ipadiligen.

Uyghur élining ili wadisidin radi'omiz ziyaritini qobul qilghan bir neper yéza oqutquchisi, öz yézisidiki Uyghurche mektepler we Uyghur oqutquchilar yoluqqan qismetning téximu éghirliqini bildürdi.

Bu oqutquchi bayanida, yéqinqi 4-5 yildin buyan ili rayonidiki chet yézilardiki nurghunlighan yéza mekteplirining namratliqi bahane qilinip, xitay tilidiki bashlan'ghuch mekteplerge qoshuwétilip, qosh tilliq mekteplerge aylandurulghanliqini, özige oxshash ma'arip sépide 20 yildin artuq “Xelq oqutquchisi” dégen nam bilen ayliqigha 300 somdin 400 somghiche ma'ash élip chet yézilarda 20 yillap oqutquchiliq qilghan bir türküm yéza oqutquchilirining “Resimi oqutquchiliq guwahnamisi yoq” yaki “Xenzu tili sewiye imtihanidin ötelmigen” dégen bahanide ishsiz qaldurulghanliqini,yézidiki mektepler taqiwétilgenliki üchün yiraq nahiye bazirigha baralmighan balilarning oqushsiz qélishtek paji'elik qismetke qalghanliqini ilgiri sürdi.

Ilgiri melum yéza mektipide uzun yil mektep mudiri bolup ishlep 90-yillarning axirqi mezgilide pénsiyige chiqqan bir neper péshqedem ma'aripchi radi'omiz ziyaritini qobul qilip, nöwette Uyghur milliy ma'aripining weyran bolush girdabida qalghanliqini otturigha qoydi.

U sözide nöwette da'irilerning rayonda élip bériwatqan “Shinjanggha yardem” namidiki, tebi'iy bayliqlarni ziyade échip, xitay ölkilirige toshushni meqset qilghan tereqqiyat qurulushidin yenila köchmen xitay nopusining behrimen boluwatqanliqini bildürüp, yéqinqi birqanche yildin buyan Uyghur milliy ma'aripining yéterlik ma'arip teminatigha ige bolalmayla qalmastin belki Uyghur tilidiki mekteplerning“Qosh tilliq mektep” namida, xitayche mekteplerge qoshuwétilip, weyran bolush, yoqilish halitige yüzliniwatqanliqini bildürdi.

Radi'omiz ilgiri igiligen ehwallardin 2007-yildin 2012-yilghiche Uyghur élide Uyghur qatarliq milliy tildiki köpligen mekteplerning, “Qosh tilliq mekteplerge aylandurush” yaki “Oqutush esliheliri nachar” dégen bahanilerde xitay tilidiki mekteplerge qoshuwétish shamili ewj alghan bolup, Uyghur aptonom rayon da'iriliri özi élan qilghan sanliq melumatida 2007-yildin 2012-yil yil axirighiche Uyghur aptonom rayonidin köpligen mektepning qisqartiwétilgini bildürüp,bu siyasetning yéza baliliri oqushsiz qélishtek weziyetni shekillendürgenlikini ashkarilighan idi.

Radi'omiz 2009-yili 5-ayda igiligen uchurlardin melum bolushiche,peqet ghulja sheher etrapidiki bayanday, penjim,dadamtu qatarliq yézilardiki milliy mekteplerdinla 17 ottura mektepning toluq ottura mektep sinipliri qisqartiwétilgen. Bu yézilardiki balilar ghulja shehiridiki yataqliq mekteplerge kirip oqushqa orunlashturulghanliqi üchün nurghunlighan balilarning iqtisad yétishmey oqushsiz qélishi, déhqanlar we oqughuchilarni narazi qilghan bolup, eyni chaghda radi'omiz ziyaritini qobul qilghan ata-anilar özlirining erz qilip sheherlik ma'arip idarisige barghanliqini bildürgen bolsa, ghulja sheherlik ma'arip idarisining ablikim isimlik mu'awin partkom sékrétari “Yéza mekteplirini qoshuwétish” siyasitini aqlap, yéza mekteplirining “Namrat,oqutush esliheliri nachar bolushtek ehwalni yaxshilash üchün, sheher etrapidiki yéza mekteplirining toluq ottura mektep sinipliri qisqartiwétilip, bu mekteplerdiki oqughuchilarning ghulja shehiridiki ottura mekteplerning yataqliq siniplirigha orunlashturulghan” liqini bildürgen idi.