Mutexessisler xitayning Uyghur élidiki néfitliklerni shexsiyleshtürüshige qarita inkas qayturdi

Xongkongda chiqidighan “Jenubiy junggo etigenlik pochtisi” géziti xitay hökümitining Uyghur élini asas qilghan xitaydiki 30 chong néfitlik bilen tebi'iy gaz bazilirini aksiye usuli bilen shexsiyleshtürmekchi bolghanliqini, buning xitay dölet igilikidiki néfit shirketlirining monopolluq dewrige riqabet élan qilghanliqini bildürgen idi.

Undaqta, xitayning Uyghur élidiki néfit we tebi'iy gaz bazilirini yenimu keng da'iride échishi üchün shexsiy shirketlerni chaqirishi némidin dérek béridu? buning, Uyghur élidiki yerlik xelq bolghan Uyghurlargha melum derijide paydisi bolamdu-yoq? shexsiy shirketlerning tarim we jungghariye wadisigha kirishi Uyghur élining kelgüsidiki tebi'iy muhitigha qandaq tesirlerni körsitidu?

Muhajirette yashawatqan iqtisad sahesidiki mutexessisler bilen siyasiy analizchilar bu heqte jiddiy inkas qayturdi. Amérikidiki xelq'ara iqtisad mutexessisi we iqtisad penliri doktori perhat bilgin ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, aldi bilen xitayning Uyghur élida ishlepchiqiriwatqan néfit zapisi we uning qimmiti heqqide uchur berdi.

Perhat bilgin ependi yene xitay néfit we tebi'iy gaz shirketlirining Uyghur élida ishlepchiqiriwatqan tebi'iy gazning miqdari hemde uning qimmiti heqqide toxtaldi.

U, démokratik eller bilen xitayning néfit qidirish we ishlepchiqirishta yerlik xelqlerge béridighan paydisining tüptin oxshimaydighanliqini, bolupmu Uyghur éligha qoshna qazaqistanning 20 yildin buyan özidiki néfit bayliqigha tayinip qanchilik derijide tereqqiy qilghanliqini Uyghur éli bilen sélishturup körsetti.

Shek-shübhisizki, Uyghur élining tipik ichki quruqluq rayoni bolushi, uning üstige su menbesining qisliqi bu yerdiki néfit we tebi'iy gaz ishlepchiqirishigha tebi'iy halda cheklime élip kélidu. Emma perhat bilgin ependi xitayning shunche yillardin buyan Uyghur élidin ibaret bu qurghaq rayonda muhit bilen qilche hésablashmay pütün küchi bilen néfit we tebi'iy gaz qéziwatqanliqini alahide eskertip ötti.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependimu bu heqte pikir bayan qilip, nawada xitay Uyghur élidiki néfitliklerni shexsiyleshtürse, qipqizil paydini qoghlishidighan xitay shirketlirining Uyghur élining ezeldinla sezgür muhitini téximu weyran qilidighanliqini agahlandurdi.

Iqtisadshunas perhat bilgin ependi yene, xitayning Uyghur élidiki néfit shirketlirining monopolistik shirketler ikenlikini, uzundin buyan ularning Uyghur élida qazghan néfit we tebi'iy gazni xitay ölkiliride erzan bahada, emma Uyghur élida qimmet bahada sétip kelgenlikini, xelq'ara bazardiki riqabetke emes, belki xitayning siyasiy, iqtisadiy istratégiyesige tayinidighan bu xil bayliq ishlepchiqirishta yerlik xelq bolghan Uyghurlarning herqachan bir chette qalidighanliqini tekitlep ötti.

Axirida ilshat hesen ependi xitay hökümitining Uyghur élidiki néfitlik we tebi'iy gaz bazilirini aksiye chaqirish usuli boyiche shexsiyleshtürmekchi bolghanliqi peqet bir sheklen islahat ikenlikini, uningdin Uyghurlarning menpe'etlinishining mumkin emeslikini ilgiri sürdi.