“Sa'adet” partiyesining re'isi mehmud ariqan: “Irqiy qirghinchiliqqa süküt qilish insanliqqa xiyanettur”

Türkiye parlaménti omumiy yighinida türkiyening tashqiy siyasiti, xelq'ara munasiwiti we dunyaning her qaysi jayliridiki mesililerge bolghan pozitsiyesi muzakire qiliniwatqan bolup, türkiye parlaméntidiki öktichi partiyelerdin biri bolghan “Sa'adet” partiyesining re'isi, parlamént ezasi mehmud ariqan ependi türkiye parlaméntida Uyghurlarning hazirqi éghir weziyitini otturigha qoydi. Andin türkiye parlaméntidiki barliq parlamént ezalirini bu toghriliq pikir birlikige kélishke, Uyghur qirghinchiliqini toxtitish üchün birlikte heriket qilishqa chaqirdi.

4-Féwral küni “Sa'adet” partiyesining re'isi mehmud ariqan ependi parlaménttiki omumiy yighinda sözlep, türkiyeni idare qiliwatqan parlamént ezaliriningmu qollishi bilen, mu'awin tashqi ishlar ministirini tenqid qildi we türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirdi.

U, aldi bilen xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Türkiye parlaméntida hemmimiz ortaq pozitsiye bildürelmeywatqan mesililerdin biri sherqiy türkistan mesilisidur. Sherqiy türkistan bizning tarixiy yurtimiz. Lékin bügünki künde u zéminda boluwatqan ishlar yüreklirimizni daghlimaqta. Sherqiy türkistan mundaqla bir zémin emes, ötmüshimizning hékayilirini, medeniyitini, kishilerning erkinlik qarishini öz ichige alghan bir simwoldur. Bügünki künimizde bu zémin xitay zulmi astida titrimekte. Sherqiy türkistan xelqi peqetla diniy étiqadi we milliy kimliki tüpeylidin zulumgha uchrimaqta, awazliri cheklenmekte, erkinlikliri tartiwélinmaqta”.

Mehmud ariqan ependi birleshken döletler teshkilatining bu heqtiki xizmetliri yéterlik bolmisimu, 2022-yili 8-ayning 31-küni élan qilghan doklatida, xitayni insanliqqa qarshi jinayet ishlidi dep eyibligenlikini, epsuski xitayning bu jinayetlerni dawamlashturuwatqanliqini otturigha qoydi.”

Mehmud ariqan ependi irqiy qirghinchiliqqa sükütte turushning insanliqqa xiyanet qilghanliq ikenlikini, türkiye parlaméntining sherqiy türkistan mesilisige ige chiqish mejburiyiti barliqini bayan qilip mundaq dédi: “2023-Yili 10-ayning 18-küni elliktin köp dölet xitayning Uyghur we bashqa türkiy musulman xelqlerge qarita élip bériwatqan bésim siyasitini insanliqqa qarshi jinayet sadir qiliwatidu dep qarap, buni toxtitish üchün ortaq bir bayanatqa qol qoydi. Biz barliq insanning oxshash heq we hoquqqa ige ikenlikige ishinimiz. Biz buni emeliyleshtürüsh waqtining kelgenlikige ishinimiz. Türkiyede sherqiy türkistandiki zulumgha qarshi awazimizni chiqirish, bu heqte konkrét qedem tashlash tallash emes, mejburiyettur. Sherqiy türkistan mesilisige ige chiqish insanliq ghururigha ige chiqqanliq bolidu. Hemmimiz birlikte heriket qilsaq, birlikte awazimizni yuqiri kötürsek, bu zulumni axirlashturalaymiz. Irqiy qirghinchiliqqa süküt qilish insanliqqa xiyanet qilghanliqtur. Türkiye parlaméntining sherqiy türkistan mesilisige ige chiqish mejburiyiti bardur.”

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan zulumlirining amérika hökümiti hemde kanada, firansiye, chéxiye, en'gliye we gollandiye qatarliq gherb döletlirining parlaméntliri teripidin birdek “Irqiy qirghinchiliq”, “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitilishi, shundaqla londonda qurulghan “Uyghur sot kollégiyesi” ningmu oxshash höküm chiqirishi türkiyede küchlük tesir peyda qilghanidi. Lékin türkiye parlaméntidiki bezi siyasiy partiyeler köp qétim irqiy qirghinchiliq toghrisida teklip layihesi sun'ghan bolsimu maqulluqtin ötmigenidi. Mehmud ariqan ependi türkiyeni idare qiliwatqan adalet-tereqqiyat partiyesi we bashqa partiyelerdin bolghan parlamént ezalirining qollishi bilen Uyghur qirghinchiliqi heqqide ortaq bir qarar maqullashning zörür ikenlikini bildürüp mundaq dédi: “Bu zulumni toxtitishning tunji qedimi süpitide, parlaménttiki barliq siyasiy partiyeler hempikir bolup, bu heqte ortaq bayanat élan qilayli. Türk jama'etchilikini heriketke keltüreyli. Shübhisizki sherqiy türkistan mesilisige hemmimiz köngül bölimiz. Men parlaménttiki türkiyeni idare qiliwatqan partiyedin bolghan parlamént ezalirini jesur bolushqa chaqirimen, bu teklip layihesi öktichi partiyedin keldi démestin hemminglar qollanglar, silerni xelq ching yürektin alqishlaydu. Eger bizni qollimisanglar, silerge bosniyeliklerning rehbiri eli izzet bégowichning bir sözini eslitip qoymaqchimen: ‛hemme ish axirlashqanda yadimizda qalidighan nerse düshmenlirimizning sözliri emes, dostlirimizning sükütte turuwélishi bolidu‚”.

Dunya Uyghur qurultiyi wexpisining re'isi abduréshit abdulhemit ependi, türkiye parlaméntida Uyghur qirghinchiliqi toghrisida qarar maqullitishni uzun yillardin buyan telep qilip kéliwatqanliqini, öktichi partiyelerningmu buni telep qilip kéliwatqanliqini, eger hakimiyet béshidiki partiyedin bolghan parlamént ezalirimu qollighan teqdirde bundaq bir qararni maqullatqili bolidighanliqini tekitlidi.

Mehmud ariqan ependi 1977-yili qeyseride tughulghan. Qeyseridiki erjiyes uniwérsitéti binakarliq fakultétini püttürgen. 2023-Yili parlamént ezasi bolup saylan'ghan. 2024-Yili sa'adet partiyesining re'isi bolup saylan'ghan.