“Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur ayalliri duchar boluwatqan tragédiyeler” b d t da anglitildi

B d t da ötküzülgen Uyghur ayalliri uchrawatqan zulumlar heqqide guwahliq bérish yighinida d u q ayallar komitétining mudiri zumret´ay erkin(ongda) sözlimekte. 2023-Yili 13-mart, jenwe.

B d t da ötküzülgen Uyghur ayalliri uchrawatqan zulumlar heqqide guwahliq bérish yighini belgilik tesir qozghighan.

D u q ning uyushturushi, jenwediki “Tibet ishxanisi”, “Xelq'ara tibet herikiti” teshkilati we xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining hemkarlishishi bilen 13-mart küni b d t ning jenwediki merkizide “Xitayning jawabkarliqini sürüshtürüsh” dégen qoshumche témida “Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur ayalliri duchar boluwatqan tiragédiyeler” namliq guwahliq bérish yighini ötküzülgen. Yighin'gha b d t kishilik hoquq kéngishining 52-nöwetlik yighinigha ishtirak qiliwatqan yawropa ittipaqi, amérika, awstraliye, gérmaniye, en'gliye, firansiye, bélgiye, türkiye qatarliq 30 gha yéqin döletning b d t diki diplomatliri, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we muxbirlar bolup köp sanda kishi qatnashqan.

Mezkur yighinni uyushturushqa mes'ul bolghan hemde yighinda Uyghurlar mesilisini otturigha qoyghan d u q ayallar komitétining mudiri zumret'ayning bildürüshiche, bu yighin eslide 8-mart ayallar bayrimi munasiwiti bilen sherqiy türkistandiki Uyghur xanim-qizliri uchrawatqan éghir basturushlarni dunya jama'itige, b d t gha bildürüshni meqset qilip orunlashturulghan bolup, türlük sewebler bilen yighinni kéchiktürüp ötküzüshke toghra kelgen.

RFA/Ekrem

Yighinning muqeddimiside söz qilghan d u q wekili zumret'ay, dalay lamaning jenwediki “Tibet ishxanisi” ning wekili tinlay chukki, xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining wekili hanno shédlér we “Xelq'ara tibet herikiti” teshkilatining wekili kay müllér qatarliqlar xitay hakimiyitining Uyghur we tibetlerge séliwatqan mislisiz éghir zulumliri üstidin shikayetler qilghan. Zumret'ay sözide nuqtiliq halda xitay hakimiyitining jaza lagérlirini tesis qilip Uyghur ayallirigha qarita yürgüzüwatqan xitaylar bilen toylishishqa mejburlash, mejburiy tughmas qilish, bala chüshürüsh, jinsiy tajawuzchiliq we nareside perzentliridin ayrip tashlash qatarliq jinayetlirini pash qilip ötken. U yene islam dunyasining bu qeder éghir zulumlargha dawamliq süküt qiliwatqanliqini eyibligen.

Yighinda tor arqiliq guwahliq bergen firansiyediki jaza lagéri shahiti gülbahar xatiwajimu sherqiy türkistandiki Uyghur xanim-qizliri uchrawatqan éghir paji'elerni öz kechmishlirige baghlap sözlep, yighin ehlini tesirlendürgen. U bu munasiwet bilen ziyaritimizni qobul qilghanda, özining “Sherqiy türkistan xelqi duch kéliwatqan qismetni b d t yighinida yene bir qétim anglitish pursitige érishkenlikini we özining guwahliq jeryanida b d t din kütidighan telepliri” ni otturigha qoyup ötkenlikini tilgha aldi.

RFA/Ekrem

Yighin jeryanida xitay wekilliri bilen Uyghurlar arisida qisqa bir talash-tartishmu bolup ötken. Bu yighin'gha bir neper Uyghur ayalni öz ichige alghan xitay terepning wekillirimu qatnashqan bolup, bu Uyghur ayal gülbahar xatiwajining guwahliqini yalghan'gha chiqirip “Junggo hökümiti héchkimni bigunah tutqun qilmaydu, gülbahar döletni parchilash jinayiti ötküzgenliki üchün tutulghan” dégen. Gülbahar we zumret'aylar bu ayaldin “Döletni parchilash jinayiti” ning delillirini körsitishni, türme we lagérlargha qamalghan milyonlighan insanlarning jinayetlirige a'it delillerni körsitishni telep qilghanda, xitayning wekili bolghan bu Uyghur ayal zuwan sürelmey qalghan.

Yighin riyasetchiliridin biri bolghan xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining wekilliridin hanno shédlér ependimu bu heqte ziyaritimizni qobul qildi. U mundaq dédi: “Bu yighinning meqsiti sherqiy türkistan we tibettiki éghir kishilik hoquq depsendichilikini b d t xadimlirigha, herqaysi döletlerning b d t diki diplomatlirigha we kishilik hoquq teshkilatlirining wekillirige anglitish idi. Bu meqsidimizge yettuq dep oylaymen. Yighin'gha amérika, asiya, yawropa we afriqa ghit´eliridin kelgen nurghunlighan döletlerning elchiliri qatnashti. Biz bu yighinda sherqiy türkistan we tibettiki dawam qiliwatqan zulumlarni anglitish bilen birge, b d t ning bu zulumlargha xatime bérish üchün heriketke ötüshini, dunyaning jiddiy tedbir qollinishini, xitayning jinayi jawabkarliqini sürüshtürüp, uni sotqa tartishni telep qilduq”.

Zumret'ayning bildürüshiche, yighin'gha qatnashqan herqaysi döletlerning diplomatliri bu guwahliq yighinigha yuqiri bahalar bergen we alahide kélip ular bilen körüshüp, özlirining Uyghurlargha bolghan hésdashliqlirini ipade qilip ötken.

D u q ayallar komitéti teripidin teshkillen'gen “Uyghur irqiy qirghinchiliqi we Uyghur ayalliri duchar boluwatqan tragédiyeler” namliq bu yighin b d t da kishilik hoquq kéngishining 52-nöwetlik omumiy yighini dawam qiliwatqan bir mezgilde ötküzülgenidi.