Istanbulda échilghan axbarat élan qilish yighinida xitayning lagéridiki Uyghurlarni derhal qoyup bérish chaqiriq qilindi

B d t ning Uyghurlarni qoyup bérish qarari bilen munasiwetlik istanbulda ötküzülgen muxbirlarni kütüwélish yighinining körünüshi. 2024-Küni 12-mart, istanbul

Türkiyede yashawatqan bir türküm Uyghurlar xitayning jaza lagérlirigha qamalghan uruq-tughqanlirining qoyup bérilishi üchün adwokatlar arqiliq b d t kishilik hoquq komitétigha iltimas sun'ghan bolup, netijide b d t kishilik hoquq komitétidin xitayning heqsiz tutqun qilghan Uyghurlarni qoyup bérishi kérekliki toghrisida qarar chiqqan. Bu munasiwet bilen 12-mart küni istanbulda axbarat élan qilish yighini ötküzüldi.

Yighin'gha xitayning yighiwélish lagérlirigha qamalghan Uyghurlarning yéqin tughqanliri we kishilik hoquq qoghdighuchiliridin adwokat gülden sünmez, faruq keleshtimur qatarliqlar qatnashti.

RFA/Arslan

Yighin'gha qatnashqan adwokat gülden sünmezxanim mundaq dédi: “Türkiyede yashawatqan Uyghurlargha wakaliten ularning lagérlardiki uruq-tughqanlirining qoyup bérilishi üchün sun'ghan iltimasimizgha intayin muhim uchurlar, höjjetler, doklat we ispatlar kirgüzüldi. Chiqirilghan qararlar netijiside, tunji qétim xitay hökümiti iz-déreksiz yoqap ketken kishiler heqqide jawab bérishke mejbur boldi. Türkiye puqralirini öz ichige alghan bir türküm ziyankeshlikke uchrighuchilarning arxipliri biz sun'ghan iltimaslargha hemde b d t kishilik hoquq komitétining qararigha kirgüzüldi. Xalmemet ilyas, abduraxman qurbanjan, mewlude hilal, peride yasin qatarliq Uyghurlar toghrisida ‛b d t kishilik hoquq kéngishi‚ (UNHRC) we ‛xalighanche tutqun qilish mesilisi xizmet guruppisi‚ (WGAD) teripidin 2023\77-nomurluq qarar, xitay dölitining sistémiliq we éghir halda qanun'gha xilapliq qilghanliqi toghrisida höküm chiqirildi” .

Inisi xalmemet ilyas we hedisining yoldishi abduraxman qurbanjanning yighiwélish lagérlarda tutulghanliqini bildürgen Uyghur pa'aliyetchi mirza'exmet ilyas, her ikkisining 2017-yili martta tutqun qilinip lagérgha qamalghanliqini we her ikkisidin hazirghiche héch qandaq xewer alalmighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Biz sherqiy türkistanliqlar bolush süpitimiz bilen bügünki kün'giche xitayning istanbuldiki konsulxanisi aldida awazimizni anglitish, adaletning ijra qilinishi üchün küresh qilduq we buningdin kéyinmu dawamlashturimiz. Men bu yerdin xitaygha shuni xitab qilimenki, xitay hökümiti qérindashlirimizni bundaq tutqun qilip bizni hergiz bash egdürelmeydu, biz hergiz waz kechmeymiz, bu dewani xelq ammisigha anglitish bilenla cheklinip qalmastin, birleshken döletler teshkilatigha sunduq, buning netijisini körimiz” .

Yighinda söz qilghan medine nazimi, xitayning yighiwélish lagirigha qamalghan singlisi mewlude hilalning qoyup bérilishini telep qilip mundaq dédi: “Singlim mewlude türkiye puqrasi, singlim héchqachan qosh dölet puqrasi hésablanmaydu, béyjingdiki türkiye elchixanisining singlimni derhal qutuldurush üchün konkrét qedemlerni bésip, uni türkiyege qayturup kélishini telep qilimen” .

Yighinda söz qilghan gul'ayishe xanim üch qérindishining yighiwélish lagérgha qamalghanliqini bildürüp mundaq dédi: “Akam kurshat oralbay üchün b d t din gunahsiz ikenlikige da'ir deliller we qoyup bérilishi kérekliki qarari chiqqan bolsimu, xitay hökümiti jawab bermidi. 3 Qérindishim 6 yildin buyan xitayning yighiwélish lagérida naheq tutup turuluwatidu” .

RFA/Arslan

Yighinda söz qilghan nurmuhemmed, a'ilisining b d t kishilik hoquq komitéti teripidin 2023-yili naheq tutqun qilin'ghanliqi toghrisida qarar bergen bolsimu, xitay hökümitining hazirghiche qoyup bermigenlikini bildürüp mundaq dédi: “Dadamning 2017-yili tutqun qilinip lagérgha qamalghanliqi we 6 aydin kéyin wapat bolghanliqidin xewer taptuq, hazir 70 yashliq anam lagérda tutup turulmaqta, birleshken döletler teshkilati 2023-yili 6-ayda ularning naheq tutqun qilin'ghanliqini we derhal qoyup bérilishi kérekliki toghrisida qarar chiqarghan hemde xitaygha qayta-qayta xet yazghan bolsimu, xitay jawab bermidi” .

Biz bu heqte téximu köp melumatqa ige bolush üchün axbarat élan qilish yighinida söz qilghan Uyghur pa'aliyetchi mirza'exmet ilyas bilen söhbet élip barduq.

Mirza'exmet ilyasning bildürüshiche, ötken yili ular adwokat arqiliq birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitétigha erz sunup, xitayning lagérlirigha qamalghan uruq-tughqanlirining qoyup bérilishini telep qilghan. Bu yil 2-ayning 16-küni birleshken döletler teshkilati xalighanche tutqun qilin'ghan Uyghurlarni derhal qoyup bérish toghrisida qarar chiqirip, tutqun qilin'ghanlarning jinayiti bolsa delil körsitishni, bolmisa derhal qoyup bérishni telep qilip xet yazghan. Biraq xitay terep éniq ipade bildürmestin, “Ular jazasini tartiwatidu” depla jawab bergen.

Mirza'exmet ilyasning déyishiche, b d t gha sun'ghan iltimasta 7 Uyghurning arxipliri ayrim-ayrim kirgüzülgen bolup, ularning naheq tutulghanliqi toghrisida delil-ispatlarning toluq iken. Buni b d t kishilik hoquq komitéti körüp chiqqandin kéyin, ularni qoyup bérish kérekliki toghrisida qarar chiqarghan.

Bu qararda yene, xitay hökümitidin naheq tutqun qilin'ghan Uyghurlargha tölem bérish, ularni tutqun qilip lagérigha qamighan xitay kadirlirini jazagha tartish, bu qarar ijra qilin'ghandin kéyin b d t gha bu heqte doklat bérishi kérekliki telep qilin'ghan.