Istanbuldiki namayishta Uyghurlar xelq'ara jem'iyetni xitayning irqiy qirghinchiliqini toxtitishqa chaqirdi

Uyghurlar xitay ishghaliyitining 73‏-yili munasiwiti bilen élip barghan naraziliq namayishidin körünüsh. 2022-Yili 1-öktebir, istanbul.

1-Öktebir küni istanbulda yashawatqan Uyghurlar, xitayning istanbul konsulxanisigha yéqin jaydiki déngiz boyigha jem bolup, xitay ishghaliyitining 73‏-yili munasiwiti bilen naraziliq namayish élip bardi we xelq'araliq teshkilatlarni, Uyghurlar üstidin irqiy qirghinchiliq élip bériwatqan xitay hakimiyitige qarshi turushqa chaqiriq qildi. Istanbulning sariyer rayonidiki xitay konsulxana aldigha baridighan kocha éghizigha saqchilar teripidin tusaq qoyulghan bolup, xitay konsulxana terepke héch kimning ötishige ruxset qilmighandin kéyin namayishchilar déngiz boyigha jam bolup namayishni dawam qildi.

Namayishchilar qollirida ay yoltuzluq kök bayraqlarni kötürgen halda, “Uyghurlar zulumgha bash egmeydu”, “Zalim xitay sherqiy türkistandin chiqip ket”, “Insaniyet uxlima Uyghurlargha ige chiq”, “Yashisun musteqil sherqiy türkistan”, dégendek sho'arlar towlidi we xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq siyasetlirige qarshi naraziliqlirini ipadilidi.

Namayish jeryanida bir guruppa yashlar qollirida sherqiy türkistan we türk bayraqlirini kötürgen halda motsiklit bilen bixeterlikni qoghdawatqan saqchilarning aldidin ötüp etrapta aylinip yürdi.

Namayish jeryanida 4 kishilik bir guruppa qizlar yüzlirige kök maska taqighan halda üstige qan'gha oxshash qizil reng chéchilghan, uzun képen'ge oxshash aq rextni kiyip, xitayning lagérlirida we türmilerde ziyankeshlikke uchrawatqan Uyghur xanim-qizlirining halitini namayan qildi.

Namayishqa istanbulda yashawatqan er-ayal we ösmürlerdin bolup 500 etrapida kishi qatnashti. Namayish jeryanida axbarat élan qilish yighini ötküzüldi.

Axbarat élan qilish yighinigha türkiyening anadoliye agéntliqi, démureren xewer agéntliqi we amérika awazi qatarliq metbu'atlarning muxbirliri qatnashqan bolup, namayishchilargha wakaliten xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re'isi hidayetullah oghuzxan bayanatni oqudi.

Hidayetullah oghuzxan sözide, 1‏-öktebirning Uyghurlar üchün zulmetlik qara bir kün bolghanliqini, xitay kommunist hakimiyiti 1949‏-yili sherqiy türkistanni ishghal qiliwalghandin kéyinki 73 yildin buyan milyonlighan Uyghurlargha ziyankeshlik qilghanliqini ipadilidi.

Hidayetullah oghuzxan sözide yene, Uyghurlarning ishghaliyetke hergiz bash egmeydighanliqini, azadliq kürishini dawam qiliwatqanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Xitay ishghaliyiti dawam qiliwatidu, sherqiy türkistanning yer-asti we yer üsti bayliqlirini sümürüwatidu, xitay kishilik hoquq depsendichiliklirini dawam qiliwatidu, xitayning tüp meqsiti bizning tilimizni, dinimizni, medeniyet we örp-adetlirimizni yoqitish. Xitay irqiy qirghinchiliq élip bérish üchün pütün küchini ishlitiwétidu. Biz xitayni bu irqchiliq radikal pozitsiyesidin derhal waz kéchishke chaqiriq qilimiz. B d t we b d t bash katipi antoniyo gutérrésnng Uyghur irqiy qirghichiliqini toxtitish üchün heriketke ötüshni telep qilimiz. Yawropa ittipaqi, islam hemkarliq teshkilati we türk döletliri birlikige oxshash xelq'araliq teshkilat we organlarni, sherqiy türkistan mesiliside erkinlik we musteqilliq heq-hoquqlirimizni étirap qilishini, xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq jinayitini toxtitish üchün derhal heriketke ötüshke chaqiriq qilimiz”.

Awstraliyedin istanbulgha kélip namayishqa qatnashqan sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyitining re'isi nurmuhemmed türkistani, xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan qebih qilmishlirini tenqidlep mundaq dédi: “Buningdin 73 yil ilgiri xitay kommunist hakimiyiti sherqiy türkistanni qanunsiz halda herbiy küch ishlitip ishghal qildi, shuningdin buyan sherqiy türkistan üsti ochuq türmige aylandi, nechche milyon Uyghur xelqi xitayning éghir ziyankeshlikige uchridi, mejburiy qulluq emgekke sélindi. Xitay sherqiy türkistanni ishghal qilipla qalmastin belki medeniyetlirimizge buzghunchiliq qildi. Bayliqlirimizni bulap kétiwatidu, xelqimizni türmilerge tashlidi hem öltürdi. Ballirimizni tutqun qilip ata-aniliridin uzaqlashturdi, ayallirimizgha basqunchiliq qildi, tughut cheklesh siyasiti arqiliq anilarni toghmas qildi, xitayning bu jinayi qilmishlarni toxtitish üchün pütün dunya jama'itini Uyghurlarni qollashqa chaqiriq qilimiz”.

Igilinishiche, 2015-yilidin buyan hindonéziye türmiside jaza mudditini ötewatqan Uyghur tutqunlardin bu yil 35 yashqa kirgen ehmed boz'oghlan 2022-yili iyulda jaza mudditi toshup qoyup bérilgendin kéyin hindonéziye hökümitining uni xitaygha qayturup bérilgenliki yéqinda ashkara bolghanidi.

Namayish jeryanida söz qilghan sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyiti re'isi nurmuhemmed türkistani, hindonéziye hökümitining yéqindin buyan bir qisim Uyghurlarni xitaygha qayturup bergenlikini qattiq tenqid qildi.

Namayishta söz qilghan jenubiy awstraliye islam jem'iyitining we shundaqla sherqiy türkistan ölimalar birlikining mu'awin re'isi abdusalam alim söz qilip, chet'ellerde yashawatqan Uyghurlarning weten ichidiki zulumgha uchrawatqan Uyghurning awazini dunyagha anglitish üchün téximu köp yashlarning yétiship chiqishi üchün tirishchanliq körsitish kéreklikini tekitlidi.