Jo xamilton: “Zémini bésiwélin'ghan ejdatlirimning qismiti méni Uyghurlar üchün sözletti”

Shotlandiyelik pa'aliyetchi, muzikant jo xamilton ependi

Shotlandiyelik muzikant jo xamilton ependi öz nöwitide yene tibetler we Uyghurlarni yéqindin qollap kéliwatqan kishilik hoquq pa'aliyetchisidur. 

15-Mart küni jo xamilton ependi xitay lagérdiki Uyghurlargha atighan “Biz teqdirdash” namliq yéngi naxshisini  yutup, féysbok qatarliq ijtima'iy taratqularda élan qilip, özining Uyghurlar bilen bir septe ikenlikini ipadilidi. 

Nöwette awstiriyede yashawatqan jo xamilton ependi 18-mart küni radiyomiz ziyaritini qobul qildi. 

Jo xamilton ependi aldi bilen bizning “Siz bir kishilik hoquq pa'aliyetchisi. Siz naxshiliringiz we pa'aliyetliringizde üzlüksiz halda Uyghurlarni qollap kéliwatisiz. Buning sewebini bilsek bolamdu?” dégen so'alimizgha mundaq jawap berdi: “Bu naxshini yézishimning sewebi shuki, bu naxsha emeliyette méning xelqimge qaritilghan. Men xelqimizni agahlandurmaqchi idim. Hazir yerlik taratqularda xitaydiki ‛yighiwélish lagérliri‚ heqqide  köpligen xewerler bériliwatidu. Bilishimche, 23 yildin buyan xitaydiki Uyghurlar, tibetler we tutqundiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliri heqqide xewerler bérilip keldi. Hazir amérika qatarliq döletler xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqini jakarlidi. Men bu xil weziyet (Uyghurlar uchrawatqan érqiy qirghinchiliq) ni del méning xelqimge anglitidighan peyt keldi dep bilimen. Shunga men naxshamda éytqinimdek, eger sen Uyghur üchün bir septe turup, xitay hökümitining Uyghurlargha néme qiliwatqanliqini anglatmisang, bu heqte sözlimiseng, senmu oxshash teqdirge qalisen,” dep agahlandurdum. 

U sözini dawamlashturup yene mundaq dédi: “Men Uyghurlar séni awaz chiqarsun dep chaqiriwatidu, biz Uyghurlargha néme boluwatqanliqini körginimizdila, bizningmu kelgüside qandaq aqiwetke uchraydighanliqimizni köreleymiz, dep qaraymen. Shunga xitay kommunist hökümitige qarshi atlinishimiz kérek. Xitay kommunist döliti hazir gherp qimmet qarishini weyran qilishqa urunuwatidu. Hazir u yene pütün dunyagha özining wirusi arqiliq hujum qiliwatidu. Wirosi bilen gherb  döletlirini weyran qiliwatidu. Emma bu mesilide dunya ikkige bölünüp ketti, shunga men erkin dunyada yashawatqan téximu köp xelqler xitaygha qarshi turushi kérek, dep qaraymen.” 

Özining muzikant bolush bilen birlikte yene kishilik hoquq pa'aliyetchisi ikenlikini bildürgen xamilton ependi yene Uyghurlar heqqide ijad qilghan naxshiliri üstide toxtaldi. 

U özining ilgiri Uyghurlarning qanuniy heq-hoquqlirini telep qilghanliqi üchün xitay teripidin muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti, 2009-yildiki “5-Iyul ürümchi weqesi” de tutqun qilinip ghayib qiliwétilgen oghlining dérikini qilghan “Ghayiblar anisi” patigül ghulam qatarliq  tutqundiki wijdan mehbusliri we chet ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliri üchün   naxsha ijat qilghanliqi we bashqimu türlük pa'aliyetlerde bolghanliqini bildürdi.

Jo xamilton ependi yene öz ejdatliri yashighan tupraq — irlandiyening ilgiri büyük béritaniye padishahliqi teripidin bésiwélin'ghan bir zémqn ikenlikini tekitlep: “Zémini bésiwélin'ghan ejdatlirimning qismiti méni Uyghurlar üchün sözletti” dédi. 

U mundaq dédi: “Méning a'ilemdikiler, bolupmu men adaletke ishinimen. Hemme kishige adalet kérek. Her bir insanning öz dölitide tinch, xatirjem yashash heqqi bar. Insanlarning öz örp-adetliri bilen özining naxsha-usullirigha we milliy medeniyitige ige bolup yashash heqqi bar. Emma zimini bésiwélin'ghan xelqlerning milliy xasliqliri weyran qiliwétilgen bolidu. Bu bir jinayet. Hazir bu ehwallar xitay döliti teripidin bésiwélin'ghan bir zéminda yüz bériwatidu.” 

 Jo xamilton ependi gerche özi shotlandiyede tughulghan bolsimu, emma  ejdatlirining irlandiyelik köchmen bolghini üchün özide zémini bésiwélin'ghan Uyghurlargha oxshash tuyghuning küchlük ikenlikini bildürdi. 

U mundaq dédi: “Men ‛néme üchün Uyghurlar mesiliside muhajirettiki  Uyghurlar bilen oxshash tuyghuda bolimen?‚ chünki méning bowam we momam érlandiyedin shotlandiyege köchmen bolup kelgen kishilerdur.

Men zémini bésiwélin'ghan érlandiyiliklerning en'giliye we shotlandiye hökümranliqi astidiki échinishliq qismetliri toghrisidiki hikayilerni anglap chong boldum.  A'ilem érlandiyelik bolghini üchün özümni héchqachan shotlandiyelik yaki  britaniyelik dep his qilmidim. Men her bir insanning öz ana tupriqi, erkin wetini bolushi kérek dep qaraymen. Shunga men özümni héssiyat jehette  Uyghurlargha her waqit yéqin hés qilimen.” 

U bu xil qismetlerning özini kishilik hoquq pa'aliyetchisi qilip yétildürgenlikini tekitlep, xitay hökümiti teripidin zémini bésiwélin'ghan  Uyghurlar we tibetlerning ehwalini yéqindin közitip kéliwatqanliqini bildürdi. U yene nöwette Uyghurlar uchrawatqan zulumni gherb döletliride téximu keng anglitip, Uyghurlar mesiliside téximu küchlük inkas qozghash kéreklikini bildürdi.