Кишилик һоқуқ паалийәтчиси камил рузийефниң сот иши кейингә қалдурулди

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2020-10-12

Камилҗан рузийеф тән җазасиға қарши иттипақниң йиғинида. 2020-Йил бишкәк.

RFA/Oyghan

Буниңдин бир нәччә ай илгири қирғизистандики кишилик һоқуқ паалийәтчиси камил рузийефниң мәмликәтниң иссиқкөл вилайити қарақол шәһәрлик миллий бихәтәрлик комитети тәрипидин тутқун қилинғанлиқи, бираз вақит өтүп қарақол шәһәрлик сот тәрипидин униңға мирзақамақ җазаси берилгәнлики, шундақла униңға "сахта һөҗҗәт ясаш" вә "мәккарлиқ" җинайәтлириниңму артилғанлиқи мәлум болғаниди. Йеқинда камилҗан рузийефниң делоси бойичә 5-өктәбиргә бәлгиләнгән сот бәлгилик сәвәбләргә бинаән кейингә қалдурулған.

Игилишимизчә, камилҗан рузийеф "вәнтус" кишилик һоқуқ тәшкилатиниң рәһбири болуп, у тән җазасиға қарши туруш, аилә ичи зораванлиқи бойичә қануний ярдәм көрситишкә охшаш ишлар билән шуғуллинип кәлгәникән. У бир нәччә вақиттин буян өзигә қорал тәңләп, попоза қилған сақчини бир йилдин буян сотқа бәрмигән бихәтәрлик органлири вә иссиқкөл областлиқ тәптиши үстидин сотқа әрз қилған болсиму, әмма униң әрзи сотта қарап чиқилидиған күни бихәтәрлик органлири тәрипидин тутуп кетилгәниди.

Һазир қирғизистанниң иссиқкөл вилайитиниң мәркизи болған қарақол шәһиридә туруватқан камилҗан рузийеф радийомиз зияритини қобул қилип, әһвални мундақ дәп чүшәндүрди: "бу йили йоқ йәрдин иш қозғап, сақчилар мени қамаққа елип, зулум қилғандин кейин икки қетим дохтурханида йетип чиқтим. Сақчи мени өлтүрүмән дегән. Дело турғузуңлар дәп мураҗиәт қилғанидим. Бирақ бултурдин буян бу һәқтә иш қозғалсиму( дело турғузулсиму), һеч қандақ пухта тәкшүрүш йүргүзүлмәй, у адәмни қамимай, мени қамиди. Қирғизистан парламенти алий кеңишиниң әзаси пәрһат һаҗим, ‹иттипақ' җәмийити президенти вә башқилар хәт язсиму, шуниңға қаримай мениң һоқуқум әслигә кәлгини йоқ. Мән адәм һоқуқини тәләп қилип, түрмиләрдә ятқан уйғурларғиму ярдәм бәргәнгә, миллитимгиму қарап, шундақ ишлар болуватиду дәп ейтсам болиду. Һазирқи вақитта мән һәрбий прокуратура (тәптишкә), президентқа нәччә қетим мураҗиәт қилип, бәш җинайи қилмишни оттуриға қойғанидим. Бу натоғра җинайи дело турғузған, зулум қилған, қол қойғузған, ағрип қалғанда чағларда сорақларға чақирип, қанунни бузған қилмишлардур. Мән бу ишлар йешилиши керәк, дәп ойлаймән."

Зияритимизни қобул қилған қирғизистанлиқ мустәқил журналист абдумөмүн мамарайимоф әпәнди өзиниң камилҗан рузийефни он йилдин буян яхши билидиғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: "биздә ‹азадлиқ авази' дәп һоқуқ қоғдаш тори бар иди. Шуниңда мән баш муһәррир болуп ишлигән. Шундин буян мән камилҗан билән биргә ишләп кәлдим. У даим иссиқкөлдин инсан һәқлириниң бузулуши бойичә бизгә пакитларни, мақалиләрни йезип турған. Биз, журналистлар, һимайичиләр көп нәрсигә тәнқидий көз билән қараймиз. Бу көпчиликкә яқмиши мумкин. Шуниң ақивитидә камил рузийефқа қарши һәр түрлүк һәрикәтләр болуп кәлгән. У киши тоғрилиқ хилму-хил пикирләр ейтилип йүрди. Әмма мән бир нәрсини ениқ билимән. У киши инсан һәқлири ғайилиригә даим садиқ болуп кәлгән. Инсан һәқлири бузулған җайда у сүкүт сақлап туралмайду һәм бу һәқтә, әлвәттә, аммиви ахбарат васитилиригә, имкан баричә җамаәтчиликкә иҗтимаий таратқулар арқилиқ вә башқиму йоллар арқилиқ ейтип туриду. Шуниң үчүн уни ички ишлар, сот, прокуратура хадимлири яхши көрмәйду. Қисқиси, бу киши уларға тинчлиқ бәрмәйватиду. Һоқуқ һимайә қилғучилар, журналистлар вә башқилар униңдин ярдәм сорап келиватиду. Уларға ярдәм бериш үчүн у органларға мураҗиәт қилип, әрзләрни йезип туриду. Шу сәвәбтин һөкүмәттикиләр униңдин қутулушниң йоллирини издәп йүрмәктә."

Абдумөмүн мамарайимоф камилҗан рузийефқа әрзимәйдиған вә асассиз әйибләрниң қоюлғанлиқини, даириләрниң асасий мәқситиниң камилҗан рузийефниң авазини боғуштин ибарәт болуватқанлиқини, әмма рузийефниң һөкүмәт билән һеч қандақ бир келишимгә мақул болуши мумкин әмәсликини билдүрди.

Абдумөмүн мамарайимоф һазир қирғизистанда йүз бериватқан вәқәләрниң камилҗан рузийеф ишиниң иҗабий һәл қилинишиға тәсир йәткүзүши мумкинму? дегән соалға мундақ дәп җаваб бәрди: "һазир биздә бу вәқәләрни ‹инқилаб' дәп атаватиду, бу ‹инқилаб' әмәс, бәлки адәттики бир өзгиришкә қилинған һәрикәт болди. Мән көп нәрсә өзгирип кетиду дәп ойлимаймән. Сәвәби шу система, сиясәткә, иқтисадқа тәсир қилидиған адәмләр һазир орнида турмақта. Президент қандақ болиду һазирчә намәлум. Йеңи кәлгән баш министирниң ишләп кетишигә көзүм йәтмәйду. Башқа алдәм болғандиму бүгүнки әһвалдин чиқип кетиш асан болмайду. Шуниң үчүн инсан һәқлири, хәлқара инсан һоқуқ қәдрийәтлири бойичә ишләп, өзгириш киргүзүшкә қоли тәгмәйду дәп ойлаймән. Лекин һазир иссиқкөлдики камилҗан рузийефқа қарши һәрикәт қиливатқан адәмләргә инсап берип, ойлинип қелишлири еһтималдин хали әмәс."

Қирғизистанниң бишкәк шәһиридики "баравәрлик үчүн иттипақ" ниң әзаси надирә масюмова ханимниң пикричә, камилҗан рузийефқа қарши җинаий дело турғузулушиға биваситә униң һоқуқ қоғдаш паалийити билән шуғуллиниши сәвәб болғаникән. У иссиқкөл вилайитидә узун вақит мабәйнидә сақчилар вә бихәтәрлик органлири хадимлириниң елип барған қанунсиз һәрикәтлиридин, тән җазалиридин зәрдаб чәккәнләргә ярдәм бәргәникән.

Надирә масюмова камилҗан рузийефқа қоюлған әйибләрни немә үчүн асассиз дәп һесаблайдиғанлиқини тәкитләп, мундақ деди: "биринчидин, униң тутқун қилиниши. 29-Майда у бихәтәрлик комитети хадимлири тәрипидин кимликини ениқлаш баһаниси билән тутқун қилинған иди. Униң паспорти йеқин аридики сот бинасида болсиму, паспортини еливелишқа мумкинчилик бәрмиди. Уни адвокатсиз сораққа тартти. У тутулуп, пәқәт икки күн өткәндин кейин сот алдида униң тутқун қилинғанлиқи һәққидә һөҗҗәт тапшурулған. Йәнә бир тәрәптин, у бир җинайәтчи әмәс, бәлки һоқуқ қоғдиғучи сүпитидә тутулғанлиқи ениқ. Камилҗан рузийефқа икки мадда бойичә, йәни'сахта һөҗҗәт ясаш‹'мәккарлиқ‹җинайәтлири артилған. Кейин'мәккарлиқ‹маддиси елип ташланған. Униңға артилған җинайәтләр һоқуқ қоғдиғучиниң шәнини булғиған. Башта у икки мадда бойичә әйиблинип, андин бириниң елип ташлиниши биздә гуман туғдурди. Йәнә бир нәрсә, немә үчүн'сахта һөҗҗәт ясаш‹мәсилиси билән сақчилар әмәс, бихәтәрлик комитети шуғуллиниши керәк? демәк бу иш биваситә рузийефниң һоқуқ қоғдиғучи сүпитидики паалийитигә бағлиқ болуватиду."

Надирә масюмова камилҗан рузийефниң мәзкур иттипақ әзаси болғанлиқидин, уни һәртәрәплимә қоллап-қувәтләш вә толуқ ақлап чиқиши үчүн һәрикәт қилиниватқанлиқини билдүрди. У йәнә келәчәктә униңға қоюлған әйибләрниң бикар қилидиниши вә уни асассиз әйиблигәнләрниң җавабкарлиққа тартилишини үмид қилди.

Мәлум болушичә, мушу йили июн ейида дуня уйғур қурултийи баянат елан қилип, қирғизистанлиқ уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчиси камилҗан рузийефниң әһвалидин қаттиқ әндишә қиливатқанлиқини билдүргәниди. Дуня уйғур қурултийи мәзкур баянатида қирғизистан даирилирини "камил рузийефниң һоқуқиға һөрмәт қилишқа, униңға қаритилған хата әйибләшни бикар қилишқа вә уни дәрһал қоюп беришкә" чақирғаниди.