Istanbuldiki sherqiy türkistan ijtima'iy teshkilatliri dunya jama'itini xitayning qilmishlirini tosushqa chaqiriq qildi

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2020.12.11
Istanbuldiki sherqiy türkistan ijtima'iy teshkilatliri dunya jama'itini xitayning qilmishlirini tosushqa chaqiriq qildi Sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyitining bash katipi doktorant nuriddin izbasar ependi(solda) Uyghurlar duch kéliwatqan kishilik hoquq depsendichilikliri toghrisida sözlimekte. 2020-Yili 10-dékabir, istanbul.
RFA/Arslan

10-Dikabérdiki “Dunya kishilik hoquq küni” munasiwiti bilen istanbuldiki sherqiy türkistan ijtima'iy teshkilatliri dunya jama'itini derhal heriketke ötüp xitayning qilmishlirini tosushqa chaqriq qildi.

10-Dikabérdiki “Dunya kishilik hoquq küni” munasiwiti bilen istanbuldiki sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyitining uyushturushi bilen Uyghurlar uchrawatqan heq-hoquq depsendichilikliri toghrisida ijtima'iy taratqu qanalliri arqiliq neq meydandin doklat bérish programmisi ötküzüldi. Bu programmida sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyitining bash katipi dokturant nuriddin izbasar ependi söz qilip, nöwette Uyghurlar duch kéliwatqan kishilik hoquqliri depsendichilikliri toghrisida toxtaldi we bu heqtiki dokilatni sundi.

Biz “Uyghurlar eng köp qaysi türdiki kishilik hoquq depsendichiliklirige uchrawatidu, Uyghurlar uchrawatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige xatime bérish üchün qandaq qedemler bésilishi kérek?” dégen so'allarni chöridigen asasta dokturant nurddin iz basar ependi bilen söhbet élip barduq.

Nurddin izbasar ependi xitay da'irilirining Uyghurlargha qarita basturush élip bérishining birdin-bir sewebining sherqiy türkisitandiki zémin mesilisi ikenlikini, xitay bu zéminni özining ebediy bir parchisigha aylandurush üchün bu tupraqning igisi bolghan Uyghurlarni yoq qiliwétish niyitige kelgenlikini bildürdi.

Nurdiddin izbasar ependi sözide yene xitayning her xil shekildiki zulumliri dawam qilghan bolsimu, emma 2017-yilidin bashlap Uyghurlarni pütünley yoq qilish meqsitide irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqini ipadilidi.

Nuriddin izbasar ependi sözide yene b d t teripidin 1948-yili imzalan'ghan “Dunya kishilik hoquq xitabnamisi” ning pütkül maddilirini bir birlep körüp chiqqanliqini, xitayning bu 30 maddining ichidiki pütkül kishilik heq-hoquq belgilimilirige xilapliq qilip, Uyghurlargha qarita basturushni dawam qilip kelgenlikini bildürdi.

Nurdiddin izbasar ependi Uyghurlar üstidin yürgüzülüwatqan kishilik hoquq depsendichiliklerning hazir depsendichiliktin halqip ötüp irqiy qirghinchiliq derijisige yetkenlikini tekitlidi.

Nurddin izbasar ependi sözide yene Uyghurlar üstidiki kishilik hoquq depsendichiliklerge xatime bérish üchün, Uyghurlar mesilisini akadémik sahede ilmiy usul bilen anglitish, héssiyatqa tayanmastin delil-ispatliq ilmiy tetqiqatlar arqiliq élip bérish kérekliklini otturigha qoydi.

Bügün yene 10-dékabirdiki “Dunya kishilik hoquq küni” munasiwiti bilen istanbuldiki Uyghur akadémiyesining uyushturushida “Xitayning sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichilikliri we qirghinchiliq jinayiti” dégen témida tor yighini échildi. Uyghur akadémiyesining ijra'iye re'isi abdulhemit qaraxanning riyasetchilikide ötküzülgen tor yighinigha Uyghur akadémiyesi idare hey'et ezaliridin doktor perhat qurban tengritaghli, doktor meghpiret kamal xanim, doktor shewket nasir qatarliqlar qatniship, Uyghurlarning kishilik heq-hoquq depsendichilikliri toghrisida söz qildi.

Biz bu heqte pikir-qarashlirini élish üchün yighinda söz qilghan doktor shewket nasir ependi bilen söhbet élip barduq. Doktor shewket nasir ependi Uyghurlarning her sahede kishilik hoquqlirining éghir derijide depsende qiliniwatqanliqini, bolupmu Uyghurlarning eng asasiy hoquqi bolghan yashash hoquqining tartiwélin'ghanliqini tekitlidi.

Doktor shewket nasir ependi sözide Uyghurlarning heq hoquqlirining depsendichiliklirige xatime bérilishi we irqiy qirghinchiliqning toxtitilishi üchün bashta amérika we yawropa ellirining heriketke ötüsh kéreklikini ipadilidi.

10-Dikabérdiki “Dunya kishilik hoquq küni” munasiwiti bilen xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki teripidin Uyghurlar uchrawatqan kishilik hoquq depsendichliklerge munasiwetlik “Dunya kishilik hoquq küni we sherqiy türkistandiki échinishliq heqiqet” dégen témida bayanat élan qilindi.

Bayanatta hazir Uyghurlar duch kéliwatqan kishilik hoquq depsendichiler tilgha élin'ghandin kéyin, dunya jama'itini Uyghurlarning heq-hoquqlirini qoghdashqa chaqiriq qilindi.

Bayanatta mundaq déyilgen: “Dunya kishilik hoquq küni munasiwiti bilen biz xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan insan heqliri tajawuzchiliqigha shiddet bilen qarshi turimiz we qattiq eyibleymiz. Shuning bilen birge pütkül dunya jama'itini, yawropa ittipaqi, islam hemkarliq teshkilati, amérika we b d t kishilik hoquq komitéti, xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilati, xelq'ara kechürüm teshkilati qatarliq özlirining ‛erkinlik jengchisi‚ we ‛kishilik hoquq qoghdighuchisi‚ dep jar séliwatqan pütkül kishilik hoquq teshkilatlirini, xitay zulumi astida éziliwatqan sherqiy türkistan xelqining heq-hoquqlirini qoghdashqa chaqiriq qilimiz.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.