Istanbulda Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisida muhakime yighini ötküzüldi

Istanbuldin ixtiyariy muxbirimiz arslan teyyarlidi
2024.12.12
istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-1

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinida “Sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyiti” ning mu'awin re'isi doktor éli rozi ependi sözlimekte. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-2

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinida özbék ziyaliy doktor zébinisa kamaluwa xanim sözlimekte. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-3

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinida hidayetullah oghuzxan ependi sözlimekte. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-4

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinidin körünüsh. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-5

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinida özbék ziyaliy doktor zébinisa kamaluwa xanim sözlimekte. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-6

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinidin körünüsh. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-7

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinidin körünüsh. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-8

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinigha ishtirak qilghuchilar. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

istanbul-uyghur-kishilik-hoquq-kuni-9

Xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen ötküzülgen Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki muhakime yighinidin körünüsh. 2024-Yili 10-dékabir, istanbul. RFA/Arslan

10-Dékabir xelq'ara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen istanbulda Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki toghrisida muhakime yighini ötküzüldi.

Yighinda, Uyghurlarning keng kölemde türme we jaza lagérlirigha naheq qamilishi, mejburiy emgekke sélinishi, a'ile ezalirining ayriwétilishi, dini erkinliki we milliy medeniyetlirining cheklinishi, köchüshke zorlinishi qatarliq paji'elik zulumlar, buni sadir qiliwatqan kommunist xitayning irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet ötküzüwatqanliqi otturigha qoyuldi.

Istanbuldiki “Sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyiti” teripidin uyushturulghan bu yighin'gha istanbuldiki sherqiy türkistan teshkilatlirining rehberliri we ezaliri, Uyghurlar we türklerdin bolup köp sanda kishi qatnashti.

“Sherqiy türkistan insan heqlirini közitish jem'iyiti” ning mu'awin re'isi doktor eli rozi yighinning échilish murasimida söz qilip, Uyghurlar uchrawatqan kishilik hoquq depsendichilikliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Xelq'ara kishilik hoquq ehdinamisi maqullan'ghanliqining 76-yilida, bu ehdinamining asasi pirinsipliri hazirmu köpligen jaylarda ijra qilinmastin, tashlap qoyuluwatidu. Sherqiy türkistan xelqining eng éghir derijide kishilik hoquq depsendichilikke uchrawatqanliqi buninggha misal bolalaydu. Xitay sadir qiliwatqan sistémiliq depsendichilikler, insaniyetke qarshi ötküzgen jinayetler xelq'ara qanunlarda irqiy qirghinchiliqni teshkil qilidighan ölchemge yetti. Nurghun döletler Uyghur irqiy qirghinchiliqini étirap qildi. Emma milyonlighan qérindashlirimiz jaza lagérlirida tutup turuluwatidu, qul emgekchi süpitide ishleshke mejburliniwatidu, nurghun kishiler qarangghu türmilerde qiyin-qistaqqa élinip, baldurraq ejel kélishini kütüp yatmaqta”.

Doktor eli rozi ependi sözide yene Uyghur diyarining bügünki dewrde eng éghir kishilik hoquq tiragédiyelirige sehne boluwatqanliqini tekitlep mundaq dédi: “Xitay hakimiyiti yürgüzüwatqan sistémiliq yoqitish siyasetliri netijiside, Uyghur xelqi we bashqa türkiy xelqler öz medeniyiti, diniy étiqadi we milliy kimlikidin yiraqlashturulmaqta. Ularni naheq halda türmilerge, jaza lagérlirigha qamash, mejburiy emgekke sélish, a'ile ezalirini ayriwétish, dini erkinliki we milliy medeniyitini cheklesh, köchüshke zorlash, omumen irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerning hemmisi köz aldimizda sadir boluwatidu”.

Doktor eli ruzi sözide yene Uyghurlarning heq-hoquqlirini qoghdash kéreklikini tekitlep: “Sherqiy türkistandiki qérindashlirimizning heq-hoquqlirini qoghdash we béshidin kechürüwatqan zulumni dunyagha anglitish, insaniyetning izzet-hörmitini qoghdashning bir mejburiyitidur, bu yolda birlishishimiz we awazimizni kücheytishimiz kérek”.

Yighinda sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re'isi hidayetulla oghuzxan söz qilip, Uyghurlarning éghir derijide zorawanliq, bésim, assimilyatsiye we irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini, 21-esirdiki uchur dewrdimu insanlarning eng addiy heq-hoquqliri bolghan alaqilishish erkinlikimu Uyghurlarning qolidin élin'ghanliqini bildürdi؛ özining 2016-yilidin buyan qeshqerdiki anisi we uruq-tughqanliri bilen héch qandaq alaqe qilalmighanliqini buninggha misal qilip körsetti.

Hidayetullah oghuzxan sözining axirida türkiye xelqini, islam dunyasini we pütün dunya xelqini sherqiy türkistan xelqini qollashqa, ularning awazini anglitishqa chaqirdi.

Yighinda söz qilghan istanbul tijaret uniwérsitéti oqutquchisi, özbék ziyaliy doktor zébinisa kamaluwa xanim Uyghurlarning yalghuz emeslikini tekitlep mundaq dédi: “Bügünki künde sherqiy türkistanda yüz bériwatqan zulum we iskenjilerni anglisaq yaki oqusaq gherbiy türkistanda sowét ittipaqining türkistan xelqi üstidin yürgüzgen u zulum we iskenjilerning hékayiliri yadimizgha kélidu. Sherqiy türkistan hékayiliri köplep anglitilishi kérek, her zaman eslitip turushimiz lazim, héch bir qirghinchiliq, zulum we naheqchilik unutulmasliqi kérek, bular untulup ketse tarix tekrarlinidu. Sherqiy türkistanda jismaniy bir qirghinchiliq yüz bériwatidu, uning bilen birge medeniyet qirghinchiliqimu yüz bériwatidu, bu peqet sherqiy türkistanning mesilisi bolupla qalmastin belki büyük türkistanning mesilisi, turan türk dunyasi we türk döletler teshkilatining mesilisidur, biz bu mesilini yuqiri awazda dunyagha anglitishqa tirishimiz”.

Yighinda söz qilghan türk adwokat hilal duwar xanim, Uyghurlarning heq hoquqlirining éghir derijide depsende qiliniwatqanliqini, bu mesilini hel qilish üchün xelq'ara sot mehkimisi qatarliq xelq'araliq qanun organliri arqiliq hel qilish üchün xizmet ishlesh kéreklikini otturigha qoydi.

Yighinda yene “Sherqiy türkistan kishilik hoquqni közitish teshkilati” ning bash katipi abdul'ehed udun, tetqiqatchi feyza pinar qilinch xanim, wildan kadi'oghli qatarliqlar söz qilip, mezkur teshkilat teripidin neshir qilin'ghan, 2024-yilliq sherqiy türkistan doklatini tonushturup ötti.

Yighinda yene xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki bash katipi abduréshit iminhaji söz qilip, Uyghur kishilik hoquq depsendichiliki we ularni hel qilish toghrisida bir yürüsh teklip-pikirlerni otturigha qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.