Yawropadiki lagér shahitliri b d t ning doklatigha qarita oxshimighan ipadilerde boldi

Melum bolghinidek, mishél bachélét 31-awghust Uyghurlargha munasiwetlik doklatni axiri élan qilghandin kéyin, bu doklatning mezmunigha da'ir xewerler pütkül axbarat wastilirining qiziq témisigha aylandi. Bolupmu gérmaniye metbu'atliri bu heqtiki xewerlerge hazirgha qeder keng sehipiler ajritip kelmekte.

Gérmaniye döletlik radiyo-téléwiziye qanili bolghan ARD élan qilghan “B d t shinjangdiki Uyghurlargha qarshi yürgüziliwatqan éghir kishilik hoquq depsendichilikini ashkarilidi” namliq xewer, N-TV xerwerler qanili élan qilghan “Bérlin xitayni Uyghurlarni derhal qoyup bérishke chaqirdi” namliq xewer, “Eynek” zhurnili élan qilghan “B d t shinjangdiki insaniyetke qarshi jinayetlerni ashkarilidi”, “Fédératip hökümet xalighanche qolgha élin'ghanlarning hemmisini derhal qoyup érishke chaqirdi” namliq xewer, “Dunya” géziti élan qilghan “B d t xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan éghir depsendichilikining delil-ispatlirini ashkarilidi” qatarliq xewerler Uyghurlarning nöwettiki weziyitini etrapliq bayan qilip, küchlük tesir qozghidi.

Xuddi “Frankfurt mejmu'esi” géziti élan qilghan “Shinjangdiki qiyin-qistaq toghrisida ishenchilik eyipleshler” namliq maqalide bayan qilin'ghinidek, b d t ning doklatida xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan basturushlirining “Insaniyetke qarshi jinayet” ni shekillendüridighanliqi “B d t ning tamghisi bilen jakarlan'ghan” bolup, emdi “Buninggha héchkim sel qariyalmaydu” ken we bu eyibleshlerdin “Xitay bilen ish birliki qiliwatqan ministérlarmu, xitay bilen tijariy hemkarliqta boluwatqan shirketlermu qéchip qutulalmaydu” ken.

“Jenubiy gérmaniye géziti” élan qilghan “Shinjangdiki insaniyetke qarshi jinayetler” namliq maqalide teswirlishiche, b d t ning doklati “Xitayni tamning bir bulingigha qistap qoyghan” bolup, xitay emdi “Shinjangda hemme ishlar jayida, dep lap uralmaydu” ken. “Zaman” géziti élan qilghan “Xitaygha qarita éghir eyipleshler” namliq xewerde bayan qilinishiche, b d t ning mezkur doklati 2017-yilidin 2019-yilighiche bolghan ariliqtiki Uyghur diyaridiki éghir basturushlarning delillirini xelq'ara jem'iyetke ashkarilap bergen bolup, ne xitay, ne bashqa döletler emdi bu pakitlargha köz yumalmaydiken, xitay bundin kéyin b d t ning tamghisi bésilghan bu eyibleshlerning derdini yéterlik derijide tartidiken.

B d t ning Uyghurlar toghrisidiki doklatining élan qilinishi yawropadiki lagér shahitliriningmu küchlük diqqitini tartqan. Ular b d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari mishél bachélét 5-ayning 23-küni 6 künlik xitay ziyaritini bashlashtin bir ay ilgiri, yeni 4-ayning axirliri mishél bachéléttin Uyghurlar toghrisidiki doklatini élan qilishni telep qilip, b d t binasi aldida bir heptige sozulghan namayish ötküzgen idi.

Gollandiyede yashaydighan lagér shahiti qelbinur sidiq bügün bu heqte toxtalghanda, gerche bu doklatta “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” éniq tilgha élinmighan bolsimu, sherqiy türkistanda dawam qiliwatqan xitay zulumining doklatta etrapliq bayan qilin'ghanliqidin xushal bolghanliqini eskertti.

Gollandiyediki lagér shahiti ömer bék'ali bolsa, musteqil bir tekshürsh ömiki sherqiy türkistan'gha bérip, lagérlarda emeliy tekshürüsh élip bérip xitayning jinayetlirini mu'eyyenleshtürmigiche, mezkur doklatning Uyghurlar mesilisini négizidin hel qilishta déyerlik ünüm körsitelmeydighanliqini ilgiri sürdi.

Fransiyede yashaydighan lagér shahiti gulbahar xatiwaji mezkur doklatning Uyghurlar uchrawatqan zulumlarni etrapliq yorutup bergenlikini, özlirining yillardin buyan qilip kelgen guwahliqlirining bikargha ketmigenlikidin hayajanlan'ghanliqini ipade qildi. Fransiyediki lagér shahiti gulbahar jélilowamu bu xususta qarashlirini bayan qilip ötti.