AFP
Лагерни пүттүрүп чиқип һаммаллиқ қиливатқан тәҗрибилик шопур әркин һашим һәққидә илгириләп елип барған ениқлашлиримиз давамида, пахтәклидики әркин һашим қатарлиқ лагердин чиққан 9 нәпәр сабиқ тутқуниниң лагер хадимлириниң назарити астида бир йүк ширкитидә һаммаллиқ қиливатқанлиқи вә буларға нормал ишчилардин йерим һәссә төвән мааш берилгәндин башқа, маашиниң аз кәм йеримини лагерға тапшуриватқанлиқи ашкариланди.
Өткән айдики ениқлишимизда мәкит наһийсәдә лагердин чиққанларниң мәхсус бир аилиликләр лагериға орунлаштурулғанлиқи вә уларниң шу лагерда аилиси билән биллә яшаштин башқа әркинлики йоқлуқи; болупму уларниң әсли мәһәллсидики уруқ-туғқан вә дост бурадәрлири билән рухсәтсиз көрүшәлмәйдиғанлиқи мәлум болғаниди. Бу һәптидики ениқлишимиз давамида қәшқәр пахтәклидә лагердин чиққан бир түркүм тутқунларниң йәнә лагер хадимлириниң назарити астида ишләватқанлиқи вә иш һәққиниң йеримигә йеқинини лагерға тапшуриватқанлиқи ашкариланди. Пахтәклидики алақидар хадимларниң баянлиридин мәлум болушичә, пахтәкли йезисиниң бир кәнтидики лагиридин чиққан әркин һашим қатарлиқ 9 нәпәр сабиқ тутқун, лагер хадимлири тәрипидин қәшқәр шәһиридики бир йүк тошуш ширкитигә ишқа орунлаштурулған. Булар бу җайда күнигә 10 саәттин 7 күнчә ишләп 2200 йүән һәқ алған; бу пулниң 900 йүәнини лагерға тапшурған.
Баян қилинишичә, бу йүк ширкити қәшқәрниң қизил дегән җайиға йеқин болуп, биз вәзийәттин хәвәрдар киши тәминлигән алақә учурлири бойичә, әркин һашим қатарлиқ 9 сабиқ лагер тутқуни ишләватқан йүк ширкитигә телефон қилдуқ. Өз қол астида 57 нәпәр һаммал барлиқини тилға алған мәзкур ширкәт аманлиқ хадими бу ширкәттики ишчиларниң нормалда 4-5 миң йүән арисида һәқ алидиғанлиқини ашкарилиди. Әмма бу хадим, лагердин әкилингән әркин һашим қатарлиқларға немә үчүн төвән һәқ берилидиғанлиқи һәққидә мәлумат берәлмиди. Бу хадим өз қол астидики 57 һаммалдин қанчисиниң лагердин чиққанлар икәнлики һәққидики соалимизға җаваб бәрмиди. Әмма у әркин һашим қатарлиқ 9 сабиқ лагер тутқуниниң бу иш орнидиму хитай тили өгиниш вә байрақ чиқириш қатарлиқ сиясий паалийәтләргә қатнишиватқанлиқини йошурмиди.
Илгирики ениқлашлиримизда, лагер хадимлириниң бир түркүм тутқунларни һәптилик яки айлиқ ишқа орунлаштуруп, уларниң иш һәққини лагерниң кирими қиливатқанлиқи, лагер тутқунлириниң болса, бу ишләш пурситидин пайдилинип ташқи дуняни, җүмлидин бир қисим уруқ-туғқанлирини көрүвелиш пурситигә еришиватқанлиқини мәлум қилған. Әмма уларниң шу бир күнлүк иш муддити тошқандин кейин йәнә лагерға әкетиливатқанлиқи мәлум болған. Әркин һашим вә камердашлириниң пәрқлиқ тәрипи, уларниң һәр күни кәчтә өз аилисигә қайтиши вә аилиси билән бирликтә өтүши икән.
Вәзийәттин хәвәрдар киши, лагер башқурғучилириниң лагер тутқунлирини ишқа орунлаштурушта қийинчилиққа учраватқанлиқи, йәни иш орунлириниң сабиқ тутқунларни ишқа елишни халимайватқанлиқи, лагер башқурғучилириниң пәқәт төвән иш һәққигә келишиш арқилиқ, тутқунларни ишқа селиватқанлиқини мәлум қилғаниди. Вәзийәттин хәвәрдар бу киши тутқунларниң бу төвән иш һәққигә өзи халап әмәс пәқәт даириләрниң орунлаштуруши, йәни җазасини иҗра қилиш үчүн қобул көргәнликини баян қилғаниди. Әмма мәзкур ширкәтниң аманлиқ хадими лагер башқурғучилири билән ширкәт арисида бу кишиләрни ишқа орунлаштуруш вә иш һәққи бериштә қандақ келишим барлиқини тилға алмиди.
Игиләнгән учурлардин лагер тутқунлириниң бәзилириниң лагерда қурулған завутларда, бәзилириниң лагер сиртидики завут яки мулазимәт орунлирида ишләватқанлиқи, уларниң бәзилири пүтүнләй һәқисиз ишлисә, бәзилириниң әрзан баһада ишлитиливатқанлиқи мәлум. Әмма бундақ пәрқлиқ ишлитилишидә, тутқунларниң аталмиш җинайәт дәриҗисиниң өлчәм қилиниватқанлиқи вә яки йәрлик даириләрниң өз кәйпи бойичә иш тутуватқанлиқи мәлум әмәс.
Илгири ашкариланған хитай һөкүмитигә аит қурулуш тохтамлиридин, йеңисар қатарлиқ җайларда лагер қурулуши чиқиминиң йәрлик һөкүмәтләргә артилғанлиқи мәлум болғаниди. Муһаҗирәттики уйғур көзәткүчиләр лагер қурулғандин буян зор санда уйғур сода-санаәтчиләрниң тутулғанлиқи вә уларниң мал-мүлкиниң мусадирә қилинғанлиқиға асасән хитай даирилириниң лагер чиқимини уйғур хәлқиниң өзигә төлитиватқанлиқини илгири сүрүшкәниди.
