Litwa parlaménti xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan zulumini “Irqiy qirghinchiliq” dep tonudi
2021.05.20
Litwa döletlik radiyo-téléwiziye torining 20-maydiki xewiride éytilishiche, litwa parlaménti mutleq yoqiri awaz bilen qarar maqullap, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturushlirini “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Irqiy qirghinchiliq” dep resmiy itirap qilghan.
Litwa parlaméntining mezkur qararda yene birleshken döletler teshkilati we yawropa ittipaqini “Uyghur qirghinchiliqi hemde xitayning insaniyetke qarshi jinayetliri” heqqide tekshürüsh élip bérishqa chaqirghan. Litwa parlaménti yene xitay hökümitidin Uyghurlargha yürgüzüwatqan qirghinchiliqni toxtitish, qanunsiz ichkiy eza sodisigha xatime bérish, barliq wijdan mehbuslirini derhal qoyuwétish hemde lagérlarni tézdin taqashni telep qilghan.
Xitayning “Qara tizimliki” ge kirgüzülgen we bu qararni keskin qollighan litwa parlamént ezasi dowil sakali'én mundaq dégen: “Biz démokratiyeni qollaymiz, chünki biz 50 yil kommunizmning ishghaliyiti astida yashashtek rehimsiz tarixni hergiz untup qalmaymiz.”
Litwadiki LRT torining xewirige qarighanda, bu yil aprilda xitayning litwadiki elchixanisi litwa parlaméntigha “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” ni étirap qilish layihesi sun'ghan parlamént ezasi dowél sakalén bilen bu layiheni qollighan bashqa parlamént ezalirigha xet yézip, bésim ishletken.
Litwa parlaméntining “Uyghur qirghinchiliqi” heqqidiki qarari maqulluqtin ötkendin kéyin, xitay elchixanisi bu qarargha “Xitayning ichkiy ishlirigha arilashqanliq” dep inkas qayturghan.
Közetküchiler tarixta sowét kommunizmining qurbanigha aylan'ghan baltiq déngizi boyidiki litwa, latwiye we éstoniyedin ibaret üch döletning xitayning nöwette Uyghurlar üstidin élip bériwatqan jinayetlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep tonushi xitayni chöchütidu, dep qarashmaqta.
Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuri türkel ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Bu xitay hökümiti körüshni esla xalimaydighan bir weziyet.”
Litwa parlaminti amérika hökümiti, en'giliye parlaménti, kanada parlaménti we gollandiye parlaméntidin kéyin, xitayning Uyghur we bashqa türkiy milletlerge qaratqan basturushlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep tonughan beshinji dölet apparati bolup qaldi.
Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi “Litiwaning ‛Uyghur qirghinchiliqi‚ ni étirap qilishi, démokratik döletlerning xitaygha qarshi resmiy heriketke ötkenlikining ipadisi,” dep körsetti.
Kishilik hoquq teshkilatliri, tetqiqatchilar, lagér shahitliri xtay da'irilirining 2016-yildin bashlap Uyghur rayonida keng kölemde lagérlarni qurup, bir milyondin üch milyon'ghiche Uyghurlarni asas qilghan yerlik türkiy milletlerni tutqun qilghanliqini ashkarilghan idi.
Nuri türkel ependi axirida mundaq dédi: “Litwa xitaygha qarshi turalighudek küchlük bir dölet bolmisimu, emma kommunizmning ézishige uchrighan bolghachqa xitaydek bir mustebit hakimiyetning Uyghurlargha qilghan zulumini chongqur chüshinidu, dep oylaymen.”
Melum bolushiche, 1940-yili baltiq déngizi boyidiki litwa, latwiye we éstoniye qatarliq qoshliri bilen birlikte sabiq sowét ittipaqining mustemlikisige aylan'ghan we kommunizmning zulumini yetküche tartqan. Litwa 1990-yili 11-mart küni musteqilliq jakarlighan. Litwa musteqil bolghandin kéyin, hazirghiche dunyadiki mustebitlikke qarshi küreshte aldinqi septin orun élip kelgen bolup, u shimaliy atlantik ehdi teshkilatidiki xitay tehditige qarshi meydani eng mustehkem bir dölet hésablinidiken.