Анализчилар: ма шиңрүйниң лоптики чач буюмлири кәсиплири бағчисини зиярәт қилиши ирқий қирғинчилиқни давамлаштуридиғанлиқидин бешарәт

Мухбиримиз гүлчеһрә
2022.01.10
Анализчилар: ма шиңрүйниң лоптики чач буюмлири кәсиплири бағчисини зиярәт қилиши ирқий қирғинчилиқни давамлаштуридиғанлиқидин бешарәт Уйғур аптоном районлуқ партком секретарлиқиға йөткәп келингән ма шиңрүй лоп наһийәлик чач буюмлири кәсипләр бағчисида мәхсус зиярәттә болған. 2022-Йили 7-январ, лоп наһийәси.
xjtc.gov.cn

2021-Йили декабирниң ахири, гуаңдуңдин уйғур аптоном районлуқ партком секретарлиқиға йөткәп келингән ма шиңрүй, вәзипигә олтуруши биләнла ши җинпиңниң “шинҗаңни идарә қилиш сияситини” давамлиқ иҗра қилидиғанлиқ ирадисини билдүргәниди. Анализчиларниң қаришичә, ма шиңрүйниң хотәндики тәкшүрүп тәтқиқ қилиш зияритидә, мәхсус лоп наһийәсидики чач буюмлири кәсипләр бағчисини зиярәт қилиши хәлқаралиқ мәтбуатларда ейтиливатқандәк, ма шиңрүйниң вәзипигә қоюлушиниң хитайниң уйғур дияридики “ирқий қирғинчилиқ” сияситидә өзгириш болмайдиғанлиқидин йәнә бир қетим әмәлий бешарәт бәрди.

Хитайниң тәңритағ торида елан қилинған “шинҗаң гезити” ниң сүрәтлик хәвиридин ашкарилинишичә, ма шиңрүй 7-январ хотән вилайитигә тәкшүрүшкә кәлгән. У хотән наһийәси, қариқаш, лоп қатарлиқ наһийәләрни арилап, гиләм, яңақ қатарлиқ йәрлик даңлиқ мәһсулатларни, әнәниви қол-һүнәрвәнчилик буюмлирини ишләп чиқириватқан, һазир асасән хитай ширкәтлириниң қолиға өткән завут, кархана, деһқанчилиқ-чарвичилиқ тәрәққият чәклик ширкәтлирини айрим-айрим көздин кәчүргән. Бу җәрянда у Лоп наһийәлик чач буюмлири кәсипләр бағчисида мәхсус зиярәттә болғаникән. Хәвәрдә ма шиңрүйниң мәзкур санаәт бағчисидики чач буюмлири өрнәклириниң алдида бу чачларни чүшәндүрүватқан завут хадимлири билән биргә турған сүрити елан қилинған.

Лоп наһийәлик чач буюмлири кәсипләр бағчисидики ишләмчи.
Лоп наһийәлик чач буюмлири кәсипләр бағчисидики ишләмчи.

Лоп наһийәсигә җайлашқан бу чач буюмлири кәсиплири бағчиси Лопта қурулған “хавлин чач қошумчә буюмлири чәклик ширкити” җайлашқан санаәт бағчиси болуп, хавлин ширкитидә, уйғур мәҗбурий әмгики билән ишләпчиқирилған 800 миң доллар қиммитидики җәмий 13 тонна чачтин ишләнгән буюмлар, америка таможна вә чегра башқуруп идариси тәрипидин 2020-йили июнда мусадирә қилинған. Бу ширкәтниң чач ишләпчиқириш вә сода зәнҗири, лагер вә мәҗбурий әмгәккә бағланғанлиқи сәвәблик, униң буюмлириниң америкиға кириши чәкләнгәниди.

Һөкүмәт мәнбәлиридин хавлин ширкити җайлашқан лоптики бу чач буюмлири кәсиплири бағчисиниң 2017-йили йәни лагерлар қурулған бир вақиттин башлап, лопта 400 мо даирини игиләп қурулғанлиқи мәлум болғаниди.

Хавлин ширкити болса 2018-йили 1-айда бир хитайниң 8 милйон йүән мәблиғи билән қурулуп вә лоптики бу чач буюмлири кәсипләр бағчисиға орунлашқанлиқи ашкариланғаниди. Лоптики бу чач буюмлири кәсиплири бағчисиға 2018-йили җәмий 24 ширкәт йәрләшкән, буларда йәрликтин 4000 әтрапида уйғур ишлитиливатқанлиқи мәлум болғаниди.

Әркин асия радиоси уйғур бөлүми йәнә, лоптики бу кәсипләр бағчисидики ширкәтләрниң асаслиқи йәрлик уйғурларни интайин әрзан баһада, мәҗбурий ишлитип чач йиғиш, пишшиқлап ишләш вә чач қошумчә буюмлирини експорт қилиш кәспини асас қилидиғанлиқи, һәммисиниң инсан чечидин кәймә чач, кирпик қатарлиқ қошумчә чач мәһсулатлирини ишләпчиқириш вә хитай ичидики чач буюмлири ширкәтлирини хам әшя һәм мал билән тәминләш, експорт қилиш билән шуғуллинидиғанлиқини ашкарилиғаниди.

Гәрчә ма шиңрүй зиярәт қилған лоптики бу чач буюмлар кәсипләр бағчисида чачтин ясалған буюмларниң зади қанчилик қисминиң уйғур диярида ясалғанлиқи вә униң кимләрдин, қандақ шәкилдә елинған чачларни хам әшя қилғанлиқи ениқ болмисиму, лагер шаһити меһригүл турсун, бу чач буюмлири ширкәтлириниң лагердики тутқунларниң чачлирини хам әшя қилидиғанлиқи вә тутқунларни мәҗбурий әмгәккә салидиғанлиқидин гумани йоқлиқини тәкитләп кәлмәктә.

Меһригүл турсундин башқа йәнә, гүлбаһар җелил, зумрәт давут, турсунай зиявудун қатарлиқ 10 ға йеқин лагер шаһитиниң радийомизға бәргән гуваһлиқлирида бирдәк, өзлириниң шундақла лагердики тутқунларниң чачлириниң бирдәк мәҗбурий чүшүрүлидиғанлиқини яки кесивелинидиғанлиқини ашкарилиғаниди.

Америка президенти җов байден 2021-йили 23-декабир күни “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қанун лайиһәси” гә имза қойғандин кейин, бу рәсмий қанунға айланғаниди.

Авам палата әзаси майкил мәккол бу қанун лайиһисини авазға қоюш алдида “төпилик” гезитигә қилған сөзидә: “биз йеқинда хитайдин кәлгән 13 тонна чачни мусадирә қилдуқ. Бу хилдики инсанларниң чечини кесивелип сетиш қилмиши натсистлар дәвридин буян қайта көрүлүп бақмиған. Шуңа хитай компартийәсиниң уйғурларға қарши бу җинайәтлирини чәкләш үчүн мән бу қанун лайиһисини пүтүн күчүм билән қоллаймән” дегәниди.

Һалбуки ма шиңрүйниң хотән зияритидә йәнә чач буюмлирини ишләп чиқиридиған карханиларниң ишләпчиқириш биринчи линийәсигә берип, кәсипләр арқилиқ шинҗаңға ярдәм бериш түрлириниң маканлишиши, деһқанларни техника-маһарәт бойичә тәрбийәләшни, карханиларни қоллашта баҗ кәчүрүм қилиш вә йәнә хәлқаралиқ содини алға сүрүшни тәкитлиши тәнқидкә учримақта.

Хитайниң уйғур елидики сиясәтлирини тәтқиқ қилидиған мутәхәссисләрдин җорҗи вашингтон университетиниң профессори шон робертс бу һәқтики көз қарашлирини ортақлишип мундақ деди “уйғур райониға хитай компартийәсиниң йеңи секретари болуп кәлгән ма шиңрүйниң бу ғәлитә зиярити, хитайни уйғурларни мәҗбурий әмгәккә селиш билән әйибләшләрниң хитай һөкүмитиниң уйғур дияридики сиясәтлирини өзгәртишкә түрткә болалмиғанлиқини, йәни униң сияситиниң өзгәрмәйдиғанлиқини көрситип бериду. Әпсуски амерканиң ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни‚ ниму хитайниң уйғур райониға қаратқан сияситиниң өзгиришигә биваситә тәсир көрситиду дәпму қаримаймән. Бу қанун бир яхши башлиниш, әмма хитай өзиниң мәҗбурий әмгәк билән ишләнгән маллирини охшимиған дөләтләргә саталайду. Шуңа бу қанун пәқәт сиясәтни өзгәртишкә мәлум бесим елип келиши мумкин. Әмма уйғур дияриға қаратқан сиясәтни өзгәртидиған йәнила хитай һөкүмити өзи. Мән бу қанунниң барғанчә хитай һөкүмитидики сиясәт бәлгилигүчиләргә, уйғурларға қоллиниватқан сиясәтниң хитай дөлити үчүн пайдисиз икәнликини айдиңлаштуривелишиға вә уни өзгәртишигә түрткә болушини үмид қилимән”.

Америкадики уйғур көзәткүчиләрдин илшат һәсән әпәнди болса, “ма шиңрүйниң лоптики лагердики уйғур вә башқиларниң мәҗбурий чүшүрүлгән чачлирилирини хам әшя қилиш, уйғурларни мәҗбурий ишлитиш гумани билән әйиблиниватқан ширкәтләр орунлашқан бу чач буюмлири кәсипләр бағчисини зиярәт қилиши униң ирқий қирғинчилиқни давам қилидиғанлиқиниң ениқ бешарити” дәп тәнқид қилди.

У йәнә дуня җамаәтчиликини уйғур елидә ирқий қирғинчилиқ йүз бериватқан бир пәйттә хитайдики бу қәбиһ зораванлиққа шерик болмаслиққа, хитайниң маллирини сетивалмаслиққа, өткүзүлүшкә бир айчә қалған қишлиқ олимпикни пүтүнләй байқут қилип, уйғурларға йүргүзүлүватқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн кәскин тәдбир елишқа чақириқ қилди.

Хотән вилайити уйғурлар нопуси әң зич вә чоң вилайәт болуп, хитай бу җайни әң қаттиқ сиясәтләр билән башқуруп кәлмәктә. Хотән вилайити өз нөвитидә йәнә мәдән байлиқлири мол вилайәтләрдин бири болушиға қаримай, хотән хәлқи һазирғичә намратлиқ қалпиқидин қутулалмай кәлмәктә. Ма шиңрүй йәнә хотән зияритидә уйғурларға қарита “җуңхуа миллити” ортақ идийәсини техиму күчәйтишни тәләп қилған.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.