Ма шиңрүйниң “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә беришни йәнә тәкитлиши немидин дерәк бериду?

Ши җинпиңниң үрүмчидики туюқсиз зияритидин кейин, уйғур райони бойичә “ши җинпииңниң сөзини йәткүзүш, өгиниш вә изчиллаштуруш” йиғинлири арқа-арқидин ечилған, шундақла сиясий өгиниш долқуни қозғитилған. Уйғур аптоном районлуқ парткомниң секретари ма шиңрүй, “райондики кадирларға қоюлидиған 4 алаһидә тәләп бойичә, кадирлар қурулмисини яхшилаш, кадирларниң кәспий сапасини өстүрүш, шундақла ‛икки йүзлимичи‚ ләрни бир тәрәп қилиш хизмитини қанун бойичә күчәйтиш” ни алаһидә тәкитлигән. Ма шиңрүйниң “икки йүзлимичи” ләргә давамлиқ зәрбә бериш һәққидики бу сөзлири, хитай вәзийитини йеқиндин көзитип келиватқан сиясий анализчилар вә мутәхәссисләрниң диққитини қозғимақта.

Хитайниң 2017-йили башланған уйғур районидики чоң тутқунида һакимийәт системиси, илмий тәтқиқат, мәдәнийәт-маарип, әдәбият-сәнәт, диний етиқад вә сода-санаәт саһәсидики уйғур сәрхиллири асаслиқ бастуруш нишани қилинған иди. Хитайниң бирқанчә йиллардин буян районда елип барған аталмиш “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә бериш һәрикити вә бу җәрянда зәрбә берилгән миңлиған уйғур сәрхиллириниң ечинишлиқ қисмәтлири, хәлқара җәмийәт тәрипидин хитайниң уйғурларға қаратқан “ирқий қирғинчилиқниң бир парчиси” дәп әйиблинип кәлмәктә.

Америкадики сиясий анализчи, дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитетиниң муавин рәиси илшат һәсән әпәнди бу һәқтә пикир баян қилди. У, ма шиңрүйниң бу қетим йәнә аталмиш “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә беришни қайта тәкитлиши, 2017-йилидин буян елип берилған зәрбә бериштә тордин чүшүп қалған, һәтта хитайға янтаяқ болған ахирқи бир түркүм уйғурларни тазилашни нишан қилидиғанлиқини илгири сүрди. Униң қаришичә, зор тутқунда хитай һөкүмитигә янтаяқ болған, маслашқан, һәтта өз қериндашлирини тутуп бәргән бир түркүм уйғур кадирлар гәрчә хитайға болған садақити билән аман қалған болсиму, әмма улар хитайниң нәзәридә бәрибир “өзидин болмиған” , “ишәнгили болмайдиған” , “тарихқа шаһит болған” кишиләр һесаблинидикән.

Хитай һөкүмәт таратқулириниң изаһатиға қариғанда, ма шиңрүйниң миллий райондики кадирларға қоюлидиған “4 алаһидә тәләп” дегини, “хитай компартийәсиниң рәһбәрликини қәтий һимайә қилиш, һәқ-наһәқ қариши ениқ болуш, җуңхуа милләтлири ортақ еңини күчәйтиштә мустәһкәм болуш, һәр милләтни қизғин сөйүштә растчил болуш” қатарлиқларни көрситидикән. Бу тәләпкә йәтмигән кадирлар “лаяқәтсиз” яки “икки йүзлимичилик хаһиши мәвҗут” дәп қарилип, җиддий бир тәрәп қилинидикән.

2016-Йилдин буян хитай даирилири уйғур районида “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә бериш һәрикити қозғап, асаслиқ нишанни партийә һөкүмәт орунлирида вәзипә өтәватқан уйғур кадирлири билән юқири дәриҗилик уйғур сәрхиллирини тазилашқа қаратқан иди. Бу җәрянда саттар савут, халмурат ғопур, ташполат тийип, арслан абдулла, абдуразақ сайим, ялқун рози, абдуқадир җалалидин, қурбан мамут, ваһитҗан осман, қатарлиқ кишиләр “икки йүзлимичи” лик билән әйиблинип тутқун қилинған яки лагерларға қамалған иди.

Америка аләм қатнаш идарисиниң инженери доктор әркин сидиқ әпәндиму лос-анҗелес тин зияритимизни қобул қилип, бу һәқтә өз қарашлирини оттуриға қоюп өтти. У, бу қетим ши җинпңниң африқа сәпиридин қайтипла удул үрүмчигә келиши, ма шиңрүйниң уйғур районида “ши җинпиңниң сөзини йәткүзүш, өгиниш вә изчиллаштуруш” долқуни қозғиши, шундақла аталмиш “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә беришни қайтидин тәкитлиши, нөвәттә хитай армийәсиниң ички қисмида көрүлүватқан бәзи муқимсизлиқлар вә хитайниң уйғур райониға болған әндишиси билән мунасивәтлик икәнликини илгири сүрди.

Мәлум болғинидәк, 2017-йилдин буян хитайниң уйғур районида барғанчә күчәйтилгән қаттиқ бастурушлири җәрянида, “хитай дөлитигә вә хитай компартийәсигә садақәтсиз” дәп қаралған яки “хитайға тәһдит” дәп һесабланған уйғурларни асас қилған йәрлик милләт сәрхиллири, җүмлидин һәр дәриҗилик уйғур кадирлар “икки йүзлимичилик” билән әйиблинип, асасий җәһәттин тутқун қилинип болунған иди. Шундақ туруқлуқ, ма шиңрүйниң бу қетим йәнә аталмиш “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә беришни қайта тәкитлиши, районда илгири җазаланмай қалған яки хитайға көрсәткән сиясий җәһәттики “төһпилири” билән аман қалған ахирқи түркүм уйғур сәрхиллирини пак-пакизә тазилашни нишан қиливатамду-қандақ?

Бу һәқтә анализ йүргүзгән илшат һәсән әпәнди, 2-дуня урушиниң ахирқи мәзгилигә кәлгәндә натсистлар германийәсиниң “әң ахирқи қарар” ни чиқирип, һәтта өзлири билән һәмкарлашқан йәһудийларниму йоқитиш тизимликигә киргүзгәнликини; бүгүнки күндә коммунист хитай һөкүмитиниңму шу хил усулда өзлиригә маслашқан, янтаяқ болған яки хитайниң ишәнчисини қазанған ахирқи бир түркүм уйғур сәрхиллирини йоқитишни нишан қиливатқанлиқини тәкитләп өтти.

Доктор әркин сидиқ әпәнди сөзиниң ахирида хитайниң бу қетимқи “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә бериш һәрикитиниң уйғурларғила әмәс, бәлки хитай армийәсиниң ички қисмида көрүлүватқан муқимсизлиқларғиму қаритилған бир чоң тазилаш һәрикити икәнликини тәкитләп өтти.

Дәрвәқә, ма шиңрүйниң бу қетим ши җинпиңниң үрүмчи зияритидин кейинла аталмиш “икки йүзлимичи” ләргә зәрбә беришни қайта тәкитлиши, уйғур райониниң вәзийитигә йеқиндин диққәт қилип келиватқан көзәткүчиләр һәм сиясий анализчиларниң диққитини қозғимақта.