Mongghuliye bilim ministirliqi wekilliri almutadiki Uyghur mektipide ziyarette boldi

Mongghuliye bilim, medeniyet, ilim-pen we tenterbiye ministirliqining wekilliri almutadiki 153-mektep-gimnaziyeside uchrishish mezgilide oqughuchilar sen'et programmisi körsitildi. 2018-Yili 9-dékabir.

9-Dékabirda almuta shehirining dostluq mehellisige orunlashqan abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyeside mongghuliye bilim, medeniyet, ilim-pen we tenterbiye ministirliqining wekilliri bilen uchrishish bolup ötti. Uninggha yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati wekilliri, mongghuliye bilim ministirliqi hemde mongghuliyening asasen qazaqlar olturaqlashqan bayan-ülge aymiqining bilim bashqarmisi xizmetchiliri, Uyghur ziyaliyliri, mektep memuriyiti, yerlik hakimchiliq we ata-anilar komitéti wekilliri qatnashti.

Méhmanlar arisida yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati az sanliq milletler ishliri boyiche bash komissarining bilim mesililiri boyiche mutexessisliri anastasiya stoyanowa, gyulnaz sa'irowa, mongghuliye bilim, medeniyet, ilim-pen we tenheriket ministirliqi omumiy bilim bérish bölümining mutexessisi géréltuya barimid, bayan-ülge bilim, medeniyet we sen'et bölümining bashliqi za'uré xawdislam qatarliqlar boldi.

Uchrishishni achqan almuta sheherlik aliy kéngishining ezasi, 153-mektep-gimnaziyening mudiri shawket ömerof aldi bilen yighin qatnashquchilirini tonushturdi. Andin u uchrishish dawamida yéngiche mezmunda bilim bérish jeryanlirini, oqush-métodikiliq asaslarni, mu'ellimlerning kespiy alahidiliklirini, mektepning yurt-jama'etchilik bilen ishlesh yönilishlirini we bashqimu mesililerni muhakime qilishta öz'ara tejribe almashturushning muhimliqini otturigha qoydi.

“Mektepning yardemlishish kéngishi ishini uyushturushning métodikiliq asasliri” mawzusida mektepning yardemlishish kéngishining re'isi, iqtisad penlirining doktori hakimjan arupof doklat qildi. U öz sözide mezkur gimnaziyening qazaqistan boyiche eng aldinqi qatardiki mekteplerning biri bolush bilen birlikte dunyadiki tunji Uyghur gimnaziyesi ikenlikini alahide tekitlidi. Hakimjan arupof mundaq dédi: “Siler Uyghur aptonom rayonida yüz bériwatqan ehwalni yaxshi bilisiler. U yerde mekteplerni yépish, milliy ma'aripni yoqqa chiqirish, medeniyetni, ilim-penni, bilimni xitaylashturush ehwalliri yüz bériwatidu. Ene shundaq bir weziyette bizning mektipimizge bolghan qiziqish ösmekte. Siler bizning ziyaliylirimizning bu mektepni özlirining ana mektipidek qobul qiliwatqanliqini körüwatisiler.”

Hakimjan arupof qazaqistanning bilim bérish sistémisida bezi özgirishlerning yüz bériwatqanliqini, shu jümlidin mekteplerning yurt-jama'etchilik, ata-anilar bilen ishlesh jeryanidimu yéngiliqlarning yüz bériwatqanliqini, bu yerde yardemlishish kéngeshlirining ishigha chong diqqet böliniwatqanliqini ilgiri sürdi. Uning éytishiche, yardemlishish kéngishining asasiy meqsiti mekteplerni her jehettin qollashtin, bolupmu mu'ellimlerni, yaxshi oquwatqan oqughuchilarni righbetlendürüshtin ibaret iken. Hakimjan arupof yighin qatnashquchilirini mezkur kéngeshning ishlesh usulliri, ichki tüzülüshi, wezipiliri bilen tepsiliy tonushturdi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati az sanliq milletler ishliri boyiche bash komissarining merkiziy asiya we jenubiy kafkaz boyiche layihilerni uyghunlashturghuchi mixaél angérmann ependi merkiziy asiyadiki memliketlerde yashawatqan xelqlerning memliketlik tilni özleshtürüsh bilen bir qatarda öz ana tilini saqlap qélishigha yardemlishiwatqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Bizde merkiziy asiya bilim programmisi bolup, bu programma boyiche yéqinda besh künlük pa'aliyet ötküzduq. Uninggha merkiziy asiyaning besh memlikiti we shundaqla mongghuliye we giruziye wekillirimu qatnashti. 2012-Yildin bashlap bizning teshkilatqa mongghuliye eza bolghandin buyan biz ular bilenmu hemkarliship ishlewatimiz. Yéqinda biz mongghuliye paytexti ulanbatorda bolduq. Bu yerge mana mushu mektepning mudiri shawket ömerofmu kélip, qazaqistanda köp tilda oqutushning mesililiri toghriliq öz tejribisini bizge yetküzdi. Bu yighinda köp tilda bilim bérishning köpligen mesililiri muhakime qilindi. Bügün bolsa biz mongghuliyelik méhmanlar bilen bille bu mektepke kélip, mektepning ata-anilar komitéti, yurt-jama'etchilik bilen ishlesh tejribisidin paydiliq melumatlarni alduq. Biz bu yighinda dölet tili qazaq tilini rawajlandurush bilen bille, mesilen, Uyghur tilini qandaq saqlap qélishning yol-yoruqlirini bilduq. Emdi mongghuliyelik méhmanlarmu mongghul tilini rawajlandurush bilen bir qatarda qandaq qilip qazaq tilini saqlap qélishning tejribilirini ögendi.”

Mixa'él an'gérman ependi Uyghur élide xitay da'irilirining Uyghur we bashqimu az sanliq milletlerning ma'aripigha qarshi yürgüzüwatqan siyasiti heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Elwette, bu bek nazuk mesile. Xitay bu teshkilat terkibige kirmigenliktin men bu so'algha jawab bérelmeymen. Emma biz bu eldiki weziyetni közitip turuwatimiz. Hazir qazaqistanda Uyghur, özbék, tajik tilliq mekteplerge qarita yürgüzülüwatqan bilim bérish siyasiti, elwette, bu tillar arisidiki tengpungluqni saqlap qélishqa yardemlishidu. Shuning bilen birge bu milletler ara razimenlikni saqlap qélishta, her qandaq toqunushlarning, muqimsizliqning aldini élishta muhim amil bolup hésablinidu. Bu bashqa memliketlergimu ülge-ibret bolushi mumkin.”

153-Mektep-gimnaziyede ötken uchrishishta shundaqla “Örléw” mu'ellimlerning kespini mukemmelleshtürüsh institutining xadimi ruslan arziyéf “Qazaqistanning bilim bérish sistémisidiki islahatlar da'irisidiki Uyghur tilidiki mektepler”, mektep tamamlighuchilar birleshmisining re'isi réhimjan sémetof “Mektep tamamlighuchilar birleshmisining rawajlinish roli”, mektep ustazi mehmud siximbayéwa “A. Rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyede qazaq tili we edebiyatini oqutushning alahidilikliri” mawzusida doklatlar qildi.

Ziyaritimizni qobul qilghan mongghuliye bilim, medeniyet, ilim-pen we tenheriket ministirliqi yénidiki mongghul bilim instituti tetqiqatlar bölümining ilmiy xadimi tasbiké-béktémir xanat aghazay ependi mundaq dédi: “Mongghuliyede hazir 100 mingdin oshuq qazaq turidu. Uning 75 pirsenti bayan-ülge aymiqida, qalghini bashqa ölkilerde zich olturaqlashqan. Bizde qazaqlarning ikki chong mesilisi bar. Birinchisi, mongghuliyening gherbidiki qazaqlarning mongghullar derijiside memliketlik tilni bilish mesilisi. Ikkinchisi, ichki aymaqlardiki öz örp-adetlirini untup kétiwatqan qazaq yashlirining ana tilini saqlap qélish mesilisi. Qazaqistanning köp milletler orunlashqan rayonlirida mushu mesililer qandaq hel qiliniwatidu? biz bu mesilini abdulla rozibaqiyéf namidiki mektepte yaxshi igiliduq. Biz öz ewladlirimizning kélechikini qandaq saqlap qalimiz dégen mesilide bizge, bizning könglimizge eng yéqin bolghini mushu qazaqistan. Yene kélip Uyghur mektipining bu jehette toplighan tejribisi biz üchün chong sawaq boldi, nahayiti paydiliq boldi dep oylaymen.”

Bu jehette qazaqistandiki Uyghur mekteplirining ehwali qandaq?

153-Mektep-gimnaziyening mudiri shawket ömerof qazaqistandiki milliy mekteplerde birinchi nöwette memliketlik tilni öginishke barliq imkaniyetlerning yaritiliwatqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Uyghur mekteplirining tereqqiyati yaxshi. Mekteplirimizde derslirimizning hemmisi ana tilida. Ikki yaki köp tilda bilim bérish Uyghur tili asasida élip bériliwatidu. Uyghur baliliri özlirining örp-adetlirini, medeniyitini, tilini saqlap kéliwatidu. Dölet tilimu yaxshi özleshtürülüwatidu. Buningdin tashqiri rus we in'gliz tillirini yaxshi özleshtürüp, özlirining arman qilghan oqush orunlirigha chüshüwatidu.”

Shawket ömerof axirqi on yilning ichidila özi rehberlik qiliwatqan mektep oqughuchilirining 70-80 pirsentining aliy oqush orunlirigha chüshkenlikini, qazaqistan prézidéntining yol-körsetmilirige muwapiq Uyghur baliliriningmu öz ana tilini saqlap qélishigha barliq imkaniyetlerning mewjut ikenlikini bildürdi.

Uchrishish dawamida mektep mudiri we doklatchilar méhmanlarning so'allirigha jawab berdi. Mektep mudiri shawket ömerof yighin axirida méhmanlargha xatire sowghilirini tapshurdi. Yighin mektep oqughuchiliri teripidin teyyarlan'ghan konsért programmisi bilen ayaghlashti.