Qosh til ma'aripining ünümi qaysi halda?

Uyghurche "Shinjang géziti" ning 1-mayda xewer qilishiche, 28-aprél aptonom rayonning "Qosh til" ma'aripining süpitini östürüsh xizmiti yighini ürümchide échilghan. Yighinda "13-Besh yil" mezgilide xitay hökümiti we aptonom rayon da'iriliri bir qatar höjjet we tedbirler arqiliq "Qosh til" ma'aripini yenimu ilgiri süridighanliq iradisini éniq ipadiligen.

Undaqta da'iriler teripidin "Qosh til ma'aripi balilarning güzel kelgüsige asas saldi" dep teshwiq qiliniwatqan Uyghur diyaridiki qosh til ma'aripi, Uyghur ewladlirini qandaq terbiyilep chiqmaqta?

Qazaqistandiki köp xilliq tilliq mekteplerdiki Uyghur sinipi oqughuchilirichu? bu ikki dölette ikki xil ma'arip siyasitide terbiyiliniwatqan Uyghur balilirining oz ana tili, milliy medeniyiti we medeniyet namayendiliri heqqidiki bilim we chüshenchiside qanchilik perqler bar? muxbirimiz gülchéhre bu bir qatar mesililer we qosh til ma'aripining emeliy ünümi heqqide qeshqer we almutadin melumat igilidi diqqitinglar bu programmida bolsun.

Xitay hökümiti Uyghur rayonida qosh til ma'aripi namidiki siyasitini 2000-yili resmiy yolgha qoyup 2010-yilidiki shinjang xizmiti söhbet yighinida, qosh til ma'aripini dölet istratégiyesige östürgen idi. 2011-Yili aptonom rayon "Shinjangning az sanliq milletler oqush yéshigha toshmighanlar ma'aripi, ottura, bashlan'ghuch mektep qosh til ma'aripi tereqqiyat yirik pilani(2010-yilidin 2020-yilighiche)" ni élan qildi, buninggha asasen Uyghur aptonom rayonida hazir muntizimlashqan qosh til ma'arip shekli yolgha qoyuldi. Uyghur baliliri 3, 4 yashtin bashlap atalmish qosh til ma'arip namidiki xitay tili ma'aripigha qedem basidu, qosh til yesliside az dégende 2 yil terbiyilen'gen guwahnamisi bolmay turup bashlan'ghuch mektepke élinmaydu, 2008-yilidin 2012-yil ichide Uyghur diyarida 2237 qosh til yeslisi yéngidin qurulghan we kéngeytip qurulghan. Bashlan'ghuch mektep birinchi yilliqidin bashlap we ottura mekteplerde bolsa peqet Uyghur til edebiyati derstin bashqa hemme ders xitayche oqutulidu.

Halbuki, Uyghur élidiki qosh til mektepliride oqutquchiliq qiliwatqan Uyghur oqutquchilar izchil halda qosh til ma'aripi siyasiti yürgüzülgendin buyan oqutush süpitining yildin-yilgha töwenlep bériwatqanliqini inkas qilip kelmekte. Ularning ilgiri radi'omizgha bayan qilishiche, bolupmu qosh til mektepliride barliq dersler xitayche oqutulup, Uyghur ana til ma'aripi heptide peqet bir nechche sa'etlik atalmish "Ana til" dersi we "Uyghur til edebiyati" dersi bilen cheklen'genning üstige, bu derslikler kitablirighimu özgertish kirgüzülüp, eslidiki Uyghur klassik edebiyati nemuniliri we tarixiy shexsler ornigha asasen xitaylarning klassik, tarixiy nemuniliri almashturulghan. Qosh til mektepliride oquwatqan Uyghur balilar öz tarixiy, medeniyiti bilen tonushushtin mehrum qaldurulmaqta. Bu oqughuchilarning ana til we eqli qabiliyitining yétilishige zor selbiy tesirler élip kelmekte. Yéqinda xotendiki melum bashlan'ghuch mektepning 20 yilliq bala terbiyilesh tejribisige ige bir Uyghur oqutquchisi qosh til ma'aripi netijiside balilarning oz medeniyitini bilmeydighan ehwalda ikenlikini bildürüp "Balilirimiz bashlan'ghuch mektepni sawatsiz halette dégüdek püttürüp chiqip ketmekte" dep ökün'gen idi.

Biz qosh til ma'aripining emeliy ünümi we balilarning öz milliy medeniyet nemunilirini bilish ehwali heqqide melumat élish meqsitide, Uyghur aptonom rayonining bezi jaylirigha qarita téléfon ziyaretliri élip barduq, arida biz söhbette bolghan 12 yashliq Uyghur balisi özini qeshqerdiki qosh til bashlan'ghuch mektipining-5yilliq üchte yaxshi oqughuchisi dep tonushturdi,bu Uyghur balisi bashlan'ghuch mektepke kirishtin burun mehellisige qurulghan xitay we Uyghur oqutquchilar arilash ders ötidighan qosh til yesliside üch yil oqughan, u oquwatqan qosh til bashlan'ghuch mektipidiki barliq oqughuchilar Uyghur. U söhbitimiz jeryanida gerche özining a'iliside Uyghur tilida sözlishidighanliqini, Uyghur tilini yaxshi bilidighanliqini éytqan bolsimu, izchil elachi yeni 3-te yaxshi oqughuchi bolup bahalinip kéliwatqan, bu oqush mewsumida bashlan'ghuch mektepni püttürüsh aldida turghan bu Uyghur balisining birmu Uyghur klassik edebiyati we Uyghur tarixidiki birmu shexsni bilmeydighanliqi, hazirghiche Uyghurche bir parche kitab oqup baqmighanliqi melum boldi.

Uyghur xelqining hazir Uyghur élida qosh til mektepliri namidiki mekteplerde peqet Uyghur ana til dersi süpitide mewjut bolup turuwatqan ana til terbiyisidin bashqa yene, qazaqistanda Uyghur tilida muntizim milliy ma'arip terbiyesi élip bérish imkaniyiti bar,buni hazirqi qazaqistan hökümiti qollap kelmekte.

Muhajirette yashawatqan Uyghur jem'iyitide peqet qazaqistandiki Uyghurlarda saqlap qéliniwatqan ana tildiki sistémiliq oqutushini nemune süpitide körsitishke bolidu, bu wejidin biz qazaqistanda bashlan'ghuch we ottura mekteplerni Uyghur ana tilida oqup püttürgen nazigül bilenmu oxshash uning öz ana tili, milliy medeniyiti we medeniyet namayendiliri heqqidiki bilim we chüshenchisi heqqide söhbet élip barduq.

Almatidiki bu Uyghur qizining ana tilini chiqarghan bowisi mesümjan ependining qarishiche, ma'arip arqiliq milletlerni assimilyatsiye qilish tamamen mumkin, ilgiri sowét ittipaqimu peqet rus tilliq ma'aripi arqiliq bashqa milletlerni öz tili we medeniyetliridin yiraqlashturghan, shu wejidin qazaqistan qazaq tilini rawajlandurush üchün on nechche yillardin buyan zor tirishchanliqlar körsetmekte, lékin rus tili we medeniyitining tesirini yoqitishqa téxi uzun mezgil kétishi mumkin. U qazaqistanda yashash jeryanida izchil halda perzentlirini shu jayda échilghan Uyghur mektepliride oqutushtin bashqa, a'ilide Uyghur tili we medeniyitini saqlap qélishqa tiriship kelmekte. Uning qarishiche, xitay hökümitining hazir Uyghurlargha élip bériwatqan ma'arip siyasiti eyni waqittiki sowét ittipaqining bashqa milletlerge qollan'ghan ma'arip sistémisidinmu küchlük bolghan assimilyatsiye siyasiti déyishke bolidu shundaqla buning xetiri nahayiti éghir.

Aptonom rayonluq ma'arip nazaritining 2015-yil axiri élan qilghan, statistikiliq sanliq melumatida bultur yil axirighiche aptonom rayondiki oqush yéshigha toshmighanlar we ottura, bashlan'ghuch mektep (kespiy toluq ottura mekteplerni öz ichige alidu) lerdiki "Qosh til" (xenzuche oquwatqan milliylarni öz ichige alidu) siniplirida oquwatqan oqughuchilar 2 milyon 830 minggha yétip, aldinqi yildikidin 9.98% Ashqan.

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar