Yataqliq mektep oqughuchilirining iqtisadiy yüki we ularni terbiyilesh ata-ana we oqutquchilarning ghémini ashurdi

2010-Yilidin bashlap Uyghur yéziliridiki toluq ottura mektep sinipliri qisqartilip, oqughuchilarni nahiye, sheherlerdiki qosh tilliq yataqliq mekteplerde oqutush bashlan'ghan. Radi'omiz igiligen ehwallardin melum bolushiche, hetta jenubiy Uyghur élidiki bezi yézilarda toluqsiz ottura mekteplermu qisqartiwélip, 13-14 yashliq balilar a'ilisidin yiraq bolghan nahiye baziridiki atalmish “Qosh tilliq mektep”lerde yataqta yétip oqushqa mejbur bolghan. Namda 9 yilliq mejburiy ma'arip tüzümide oqughuchilardin oqush puli élinmaydu dégen belgilime bolsimu, emma bu oqughuchilarning heptilik tamaq we turmush xirajiti déhqanlargha éghir yük bolghan, a'ile muhitidin pütünley ayrilghan ösmürlük yéshidiki balilarni terbiyileshning barliq éghir yüki oqutquchilarning zimmisige chüshken.

Uyghur élida yézilardiki toluq ottura mektep siniplirini emeldin qaldurush shamili 2010-yili yaz peslide bashlan'ghan. Nöwette bu xil oqutush tüzümi yolgha qoyulghinigha 5 yil bolghan bolup, bu tüzüm yolgha qoyulghandin kéyin, toluq ottura mekteplerge qobul qilin'ghan oqughuchilar a'ilisidin 10 nechche kilométir hetta 20-30 kilométir yiraqliqtiki sheher we nahiye bazarliridiki atalmish “Qosh tilliq mektep”lerde yataqta yétip oqushqa mejbur bolghan. Igilishimizche, aqsuning uchturpan, onsu nahiyeliridiki yézilarda hetta bezi toluqsiz ottura siniplirimu qisqartiwétilgen.

Xitay ma'aripida namda 9 yilliq mejburiy ma'arip tüzümide oqughuchilardin oqush puli élinmaydu dégen belgilime we bultur Uyghur aptonom rayon da'iriliri élan qilghan “Iqtisadiy jehette alahide qiyinchiliqi bar a'ililer we namrat nahiye, yézilardiki toluq ottura mektep oqughuchilirining oqush puli kechürüm qilinidu” dégen belgilimisi bolsimu, emma bu oqughuchilarning heptilik tamaq we turmush xirajiti déhqanlargha éghir yük bolghan. Bu sewebtin iqtisadta qiynalghan bezi déhqanlar balilirini toluq ottura mektepte oqutushtin waz kechken.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan bir déhqan yataqliq mekteptiki chiqimini kötürelmigini üchün, balisini mekteptin chiqiriwalghanliqini bildürdi.

Öz kimlikini bildürüshni xalimighan bir oqutquchi a'ile muhitidin pütünley ayrilghan ösmürlük yéshidiki balilarni terbiyileshning barliq éghir yüki, özige oxshash sinip terbiyichilirining yüki we mes'uliyitini hessilep ashuruwetkenlikini bildürdi.

Bu oqutquchi bayanida 5 yildin buyan bu mekteptiki sinip terbiyichilirining we mekteptiki yash oqutquchilarning izchil halda yataqta yétip oquydighan oqughuchilarning kechlik ders tekrarlash ehwalini tekshürüshke orunlashturuluwatqanliqini bildürdi, u bayanida ösmürlüktin yashliq dewrige qedem qoyghan mezgilidila ata-anisining a'ilidiki kündilik terbiyisidin pütünley ayriwétilgen oqughuchilarni terbiyileshtin ibaret éghir yükning pütünley oqutquchilarning zimmisige chüshüshi, eslidinla oqutush wezipisidin bashqa yazliq tetil we qishliq tetil mezgilide nahiyilik hökümet orunlashturghan türlük qoshumche wezipilerni ishlep kéliwatqan oqutquchilarni özining kündilik a'iliwi turmushi we dem élish waqitlirinimu oqughuchilirining ehwaligha qarap orunlashturidighan weziyet shekillendürgenlikini bildürdi.

Melum bolushiche, Uyghur yéziliridiki toluq ottura mektep sinipliri emeldin qaldurulup, oqughuchilar nahiye bazarliridiki yataqliq mekteplerde yétip oqutush tüzümi yolgha qoyulghandin buyan, eslidinla yüki éghir bolghan ottura mekteplerdiki sinip mudirlirigha hepte axiri we düshenbe küni yataqliq oqughuchilarning ehwalini tekshürüsh wezipiliri qoshulghan. Bolupmu yéqinqi ikki yildin buyan Uyghur élida barghanche köpiyiwatqan qarshiliq heriketliri sewebidin, da'iriler yolgha qoyuwatqan“Muqimliqni tekitlesh”, “Milletler ittipaqliqini teshebbus qilish”, “Diniy radikalliqqa zerbe bérish” herikitide, mektep oqughuchilirining diniy pa'aliyetke qatnishishi we diniy eqidilerni öginishini qattiq cheklesh, oqughuchilarning intérnét arqiliq tarqilidighan atalmish “Bölgünchilik, milliy qutratquluq teshwiqatliri”ning tesirige uchrishining aldini élish qatarliqlar oqughuchilar terbiyisining muhim nishani dep belgilen'gen. Bu sewebtin oqutquchilar bolupmu sinip terbiyichilirige öz oqughuchilirining barliq ehwalini igilesh, oqughuchilarning ish-pa'aliyetlirini nazaret qilish wezipilirimu yüklen'gen. 16-17 Yashliq oqughuchilarni kéchisi yoqlima qilish, ularning qeyerde, néme ish qiliwatqanliqi, jem'iyette kimler bilen alaqe qiliwatqanliqi qatarliq her xil wezipilerning sinip mudirlirining zimmisige chüshken.

Mektipidiki sinip terbiyichilirining ehwalini bildürgen bu oqutquchi, özining shu tapta kéche sa'et 10 diki tekshürüshni ayaghlashturup, mekteptin öyge qaytip kéliwatqanliqini bayan qildi.

Bu oqutquchi bu ikki yildin buyan nahiyide tekitliniwatqan, “Muqimliqni saqlash, diniy radikalliqqa zerbe bérish, milletler ittipaqliqini tekitlesh, yashlarning diniy radikallar we bölgünchi teshkilatlarning azdurushidin saqlinish” qatarliq belgilimiler seweblik mekteplerdimu sinip mudirliri höddigerlik toxtamnamisige imza qoyush, herkim öz sinipida mesile chiqmasliqigha kapaletlik qilish tüzümi yolgha qoyulup, sinip mudirlirining yüki we mes'uliyitining ilgiriki yillardikidin nechche hesse éghirlashqanliqini bildürdi.

Melum bolushiche, yéqinqi birqanche yildin buyan Uyghur élida yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining zor köpchilikide 17 yashtin 30 yashqiche bolghan Uyghur yashlirining asasiy salmaqni igileydighanliqi otturigha qoyulghan. Xitayning Uyghur élidiki hökümet taratquliri we ijtima'i alaqe torliridiki uchurlarda xitay hökümet da'irilirining bu heqtiki höjjet we tekshürüsh doklatliri élan qilinmaqta. Ularda rayonda yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining sewebliri otturigha qoyulup, “Uyghur yéziliridiki namratliq, yashlarning ishsiz qélishi we toluq ottura mektep penni ma'arip terbiyisidin mehrum qalghan Uyghur yash-ösmürlirining intérnétta tarqalghan atalmish ‛diniy radikalliq‚,‛milliy qutratquluq‚ idiyisi we chet'ellerdiki bölgünchi küchlerning teshwiqatining tesirige uchrishi rayondiki ijtima'iy muqimsizliq ehwalining asasliq sewebliri” dégendek qarashlar otturigha qoyulghan.